Ο Γάλλος ιστορικός Πουκεβίλ απαριθμεί τις θυσίες των Ελλήνων κληρικών σε 11 πατριάρχες, 100 επισκόπους και 6000 ιερείς και καλόγερους.
Ιδιαίτερα από την περιοχή
της Ελλάδος αναφέρονται
επώνυμα στις πηγές 73 αρχιερείς,
που έλαβαν ενεργό μέρος στον Αγώνα.
Σαρανταδύο Αρχιερείς υπέστησαν ταπεινώσεις, εξευτελισμούς, φυλακίσεις, διώξεις κάθε είδους, βασανιστήρια, εξορίες κ.λπ. Δύο Οικουμενικοί Πατριάρχες (Γρηγόριος Ε', Κύριλλος ΣΤ') και 45 Αρχιερείς (Μητροπολίτες) εκτελέσθηκαν
ή έπεσαν σε μάχες.
Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΟΥ 1821& ΘΥΜΑΤΑ ΙΕΡΕΙΣ
Κατά την εθνική εξέγερση του 1821
αλλά και σε άλλες
νωρίτερες ή παλαιότερες περιπτώσεις
ο κλήρος και οι ιεράρχες αποτελούν
προπομπό τους.
Χωρίς αυτούς
η εξέγερση γίνεται απρόθυμη.
Σε τέτοιες στιγμές οι πολιτικοί
και οι στρατιωτικοί ανησυχούν
και ζητούν επειγόντως
να εξορμήσουν οι ιεράρχες
στην ύπαιθρο προς ενίσχυση
του επαναστατικού φρονήματος
του ελληνικού λαού.
Αυτό έγινε τον Μάιο του 1825.
Μετά από έγγραφη εντολή
του εκτελεστικού προς
το υπουργείο Θρησκείας,
εκδόθηκε σχετική εγκύκλιος
προς τους αρχιερείς Άργους,
Τριπολιτσάς,
Παροναξίας
, Φαρσάλων,
Αιγίου,
Πατρών,
Λεονταρίου,
Μυστρά,
Μεσσήνης
κ.λ.π. η οποία κατέληγε
ως εξής: «… Οι ρηθέντες
αρχιερείς κινηθώσι
δια τας δεδιαληφθείσας
επαρχίας όσον
τάχος δια να συντρέξουν
εις την ταχείαν
ξεκίνησην των στρατευμάτων».
Το ίδιο έτος (1825)
το υπουργείο θρησκείας
δια του υπουργού
, επισκόπου Δαμαλών
Ιωνά, απευθύνει
στον επίσκοπο
Αρδαμερίου Ιγνάτιο
το παρακάτω έγγραφο:
«Προσκαλείσαι παρά
του υπουργείου τούτου
ότι άμα λάβης την παρούσα
διαταγή, χωρίς αναβολή
καιρού να περιέλθης
εις όλην την επαρχίαν
να παραστήσης προς
τους εκεί κατοίκους
των χωρίων τον μέγαν
κίνδυνον της πατρίδος
παρά των εχθρών
και καθ’ όλους
τους εκκλησιαστικούς
τρόπους να
παρακινήσεις όλους
τους Χριστιανούς
να λάβωσιν τα όπλα
και να τρέξωσι
το γρηγορώτερον
εις το στάδιον
τούτο του Ιερού αγώνος,
όσοι πιστοί,
όσοι εις Χριστόν,
επειδή εχάθημεν,
εχάθημεν και η
πατρίς απώλεται…»
Η Ύδρα,
Σπέτσες
και Ψαρά
καλούν το 1821
με την επαναστατική
προκήρυξη τους,
τους ιερωμένους
να γίνουν
συνελευθερωτές
του Γένους,
αρματωμένοι
με την πανοπλία
του ουράνιου βασιλέως
και τα επίγεια όπλα.
Ιδού μια χαρακτηριστική
περικοπή:
«Άνδρες θείοι,
μεσίται Θεού
και ανθρώπων,
γένητε τώρα
συνελευθερωταί.
Ενδύσατε την
πανοπλίαν
του ουρανίου Βασιλέως
και τα επίγεια όπλα
ομού κατά των
βλασφημούντων το
Πανάγιον Όνομα του
Υψίστου, κατά των
βεβηλούντων τους
θείους τους ναούς,
κατά των ασεβαστάτων
και τυραννικωτάτων
Οθωμανών.
Οι ιεραί χείρες σας,
αι ευλογούσαι τους
Ορθοδόξους Χριστιανούς
, ας λάβωσι τώρα
μάχαιραν και πυρ
κατά των
τυραννούντων
τους Ορθοδόξους…
Εγερθητε,
Χριστιανοί ήρωες.
Ο Κύριος των δυνάμεων
είναι μεθ΄ υμών υπέρ
της ελευθερίας του γένους
ο αγών υπέρ της ελευθερίας
της πίστεως μάχεσθε.
Ευλογήτε, ενθαρρύνεσθε,
κανείς ας μη μείνη αργός
εις τον ιερόν
τούτον πόλεμον…»
Ο αγώνας της εθνεγερσίας
με σύνθημα
«για του Χριστού
την πίστη την αγία
και της πατρίδος
την ελευθερία»,
ξεκινάει από την Εκκλησία.
Μέσα στον ναό των Τριών
Ιεραρχών του Ιασίου
παίρνει ο Υψηλάντης,
από τα χέρια του
μητροπολίτη Μολδαβίας
Βενιαμίν Κωστάκη,
το πολεμικό ξίφος.
Και ο ίδιος ο μητροπολίτης
ευλογεί την σημαία του αγώνα.
Την επανάσταση του 1821
κηρύττει επίσημα στο
Μοναστήρι της Αγίας Λαύρας
ο δεσπότης
Π. Πατρών Γερμανός.
Αλλά και την Καλαμάτα
σχεδόν ταυτόχρονα,
ευλόγησαν τα όπλα
24 κληρικοί…
Ο Ιστορικός
Διονύσιος Κόκκινος
μαρτυρεί ότι
«Οι αυτοθυσιασθέντες
χάριν του εθνικού
καθήκοντος κληρικοί,
καθ’ όλην την περίοδον
της Τουρκοκρατίας
είναι τόσοι ώστε
αποτελούν ηρωικήν
λεγεώνα».
Ο Γάλλος ιστορικός
Πουκεβίλ
απαριθμεί τις θυσίες
των Ελλήνων
κληρικών σε 11 πατριάρχες,
100 επισκόπους
και 6000
ιερείς και καλόγερους.
Ο Γερμανός ιστορικός
Μένδελσον Βαρθόλομυ
ονομάζει τον πατριάρχη
Κωνσταντινουπόλεως
«Αυτοκράτορα των
ελλήνων, αιχμάλωτων
εις τα χείρας
του σουλτάνου».
Οι ιερωμένοι είναι
συνήθως οι ύποπτοι
για ενέργειες κατά της Πύλης.
Μάλιστα επειδή
το Πατριαρχείο
εμπνέει τον απλό λαό,
οι Τούρκοι προσπαθούν
πάντοτε να το έχουν
με το μέρος τους
ώστε να μην υπάρχουν
προβλήματα κατ’ επέκταση
και με το λαό.
Γι αυτό και μετά
τις διάφορες κατηγορίες
ενάντια στους κληρικούς
οι Τούρκοι συνέχισαν
με εγκληματικές πράξεις
κατά Πατριαρχών
και Επισκόπων,
με επιδρομές
κατά των μοναστηριών
και σφαγές καλόγερων.
Υπέρτατος σκοπός
και όνειρο
της Φιλικής Εταιρίας
ήταν η απελευθέρωση
της Κωνσταντινουπόλεως
και η επαναφορά της
σε Ελληνικά χέρια.
Με αυτή την πολιτική το 1601
κατά την εξέγερση του επίσκοπου
Διονυσίου Λαρίσης, σουβλίζεται
ο Φαναρίου και Νεοχωρίου
επίσκοπος Σεραφείμ.
Το 1638 στραγγαλίζεται από
τους γενίτσαρους
ο Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις.
Το 1654 ο σουλτάνος
Μεχμέτ Δ’ εξορίζει τον
Πατριάρχη Παρθένιο Β’
και διατάζει να τον
πνίξουν στην θάλασσα.
Το 1657 Σάββατο του Λαζάρου,
απαγχονίζουν στην Καγκελλωτή
Πύλη της Κωνσταντινουπόλεως
τον Πατριάρχη Παρθένιο Γ΄.
Το 1799 οδηγούν στον μαρτυρικό
θάνατο τον μεγάλο εθνεργέτη
Κοσμά τον Αιτωλό
και τον Απρίλιο του 1822
αποκεφαλίζουν τον αρχιεπίσκοπο
Χίου Πλάτωνα, στο φρούριο
του Βεχήτ Πασά.
μαζί με 8 προκρίτους
του νησιού.
Στις 18 Μαΐου 1821
συλλαμβάνεται και
κατακρεουργείται ο επίσκοπος
Κίτρους Μελέτιος
μαζί με τον ιερέα Παπαγιάννη.
Το 1821 απαγχονίζονται
οι επίσκοποι Κρήτης
Νεόφυτος, Ιωακείμ,
Ιερόθεος, Καλλίνικος,
Μελχισεδέκ,
και ο μητροπολίτης
Γεράσιμος Παρδάλης.
Ηρωικό παράδειγμα
εθνομάρτυρα ιερωμένου
είναι επίσης ο Γρηγόριος Δίκαιος,
επονομαζόμενος Παπαφλέσσας,
που έπεσε μαχόμενος
στο Μανιάκι το 1825…
Στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου
Πέτρας είχε το αρχηγείο
του ο Δημ. Υψηλάντης.
Και ο αρχιστράτηγος
της Ρούμελης Γ. Καραϊσκάκης
είχε καταφύγιο και συχνά
ορμητήριο του την
ιερά Μονή Προυσού Ευρυτανίας.
Γι‘ αυτό και τα μοναστήρια
ήταν στο στόχαστρο
των κατακτητών.
Ο στρατηγός Μακρυγιάννης,
εκτιμώντας την μεγάλη
προσφορά των μοναστηριών
, αναφέρει:
«Τα μοναστήρια
ήταν τα πρώτα προπύργια
της Επανάστασης μας…
Οι περισσότεροι καλόγεροι
σκοτώθηκαν εις τον αγώνα.»
Την αγωνιστική παρουσία του κλήρου
στον καιρό της Επανάστασης του 1821
επισημαίνουν φιλέλληνες και ξένοι.
Έτσι λοιπόν, ο Άγγλος Χάμφρεϋς γράφει
«Ανάμεσα στους στρατιώτες βρίσκονταν
και μεγάλος αριθμός παπάδων.
Αυτοί οι πρωτεργάτες του ξεσηκωμού».
Ο Κορσικανός πρόξενος της Ολλανδίας
στην Αθήνα, Ντομένικο Οριγκόνο, γράφει:
«Οι Τούρκοι στην Αθήνα κάνουν
τα πάντα για να συλλάβουν παπάδες,
γιατί όπως διαδίδεται οι παπάδες
είναι αρχηγοί των επαναστατών».
Ο Ιστορικός Δ. Κόκκινος
γράφει ότι «ο κλήρος υπήρξε
και ο οδηγός της φυλής και το στήριγμα της.».
Ο Απόστολος Δασκαλάκης υπογραμμίζει
ότι «ο Ορθόδοξος ελληνικός κλήρος
απετέλεσε πρωταρχικόν παράγοντα
της κηρύξεως της επαναστάσεως
και της επιτυχίας ταύτης…».
Ο Π. Καρολίδης εξαίρει τον
αγώνα της εκκλησίας υπέρ
της ελευθερίας του γένους «
και δια των πολεμικών πράξεων
των λειτουργών αυτής».
