Για αιώνες η γη διέθετε την ίδια ποσότητα νερού, όχι περισσότερο, ούτε λιγότερο. Τι χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Ρωμαίοι για τις καλλιέργειες και τι έπινε η Νεφερτίτη; Είναι το ίδιο πράγμα με το οποίο κάνουμε μπάνιο. Ωστόσο, με περισσότερα από 7 δισεκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη, οι ειδικοί τώρα ανησυχούν ότι εξαντλούμε το νερό. Τα συμπτώματα είναι εδώ.
Από τον Alec Wilkinson
I. Όλο το νερό του πλανήτη αυτό είναι
Ας μιλήσουμε για το εξής concept: μετοχές νερού. Τι είναι αυτό; Είναι το δικαίωμα που εκχωρεί η κυβέρνηση σε κάποιους αγρότες που αντλούν νερό από ένα ποτάμι, ας πούμε, στην Καλιφόρνια. Η φράση περιγράφει το νερό που ο αγρότης υπό συνθήκες πριμοδότησης δικαιούται. Πρακτικά όμως οι μετοχές νερού είναι θεωρητικό νερό, νερό με την εννοιολογική του μορφή, νερό ως επιθυμία. Μπορεί κάποιες φορές οι μετοχές νερού να έχουν φανεί χρήσιμες σε εποχές εξαιρετικής αφθονίας, τις περισσότερες όμως απλά παραμένουν άχρηστες, αφού δεν μπορούν επί της ουσίας να ανταλλαχθούν, με αποτέλεσμα να μην έχουν σχεδόν καμία αξία. Μ’ αυτό τον τρόπο οι μετοχές νερού αποτελούν έναν τύπο υποθετικού νομίσματος, με εχέγγυα από την Τράπεζα του Πουθενά, εκπροσωπώντας το Τίποτα από το 1960, που ξεκίνησαν τα σοβαρά προβλήματα του νερού στην Αμερική και ειδικά στην Καλιφόρνια, μέχρι σήμερα.
Οι μετοχές νερού είναι κι ένα σημάδι της εγχώριας και της παγκόσμιας ανησυχίας, που λέγεται και "νερό αιχμής", ένας όρος που προτάθηκε το 2010 από τον υδρολόγο Peter Gleick σε ένα έγγραφο που έγραψε με τη Meena Palaniappan και δημοσιεύτηκε στο Proceedings of the National Academy of Science. Ο Gleick είχε σκοπό η φράση αυτή να εφαρμόζεται παγκοσμίως σε καταστάσεις όπως αυτή που λαμβάνει χώρα εδώ και καιρό στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής.
Οι ΗΠΑ επηρεάζονται εξίσου από τα φαινόμενα. Στην πραγματικότητα, ο Gleick βλέπει την Καλιφόρνια, με τις αμείλικτες, υπερβολικές και άγρια αντιφατικές απαιτήσεις της στο νερό, ως "εργαστήριο για όλες τις ανησυχίες των νερών αιχμής". Το νερό αιχμής προέρχεται εννοιολογικά από το "πετρέλαιο αιχμής", μια φράση που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από ένα γεωφυσικό ονόματι M. King Hubbert το 1956. Πετρέλαιο αιχμής θα πει ότι ο πλανήτης έχει πεπερασμένη ποσότητα "υγρού χρυσού" και ότι τελικά αυτό θα γίνει τόσο σπάνιο, που η συλλογή του θα είναι πανάκριβη. Ο Hubbert προέβλεψε ότι η παραγωγή πετρελαίου των ΗΠΑ θα έφθανε στο μέγιστο βαθμό μεταξύ του 1965 και του 1975, κάτι που συνέβη το 1970. Η πρόσφατη αύξηση της παραγωγής τώρα οφείλεται στην ανακάλυψη νέων μέσων εύρεσης πετρελαίου, όπως είναι το fracking. Κάποιοι άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν στο πετρέλαιο αιχμής, άλλοι, πάλι, πιστεύουν ότι θα υπάρχει πάντα άφθονο πετρέλαιο επειδή υπάρχουν κοιτάσματα που δεν έχουμε βρει ακόμα.
Το ότι το νερό ήταν σε παρόμοια θέση με το πετρέλαιο ήταν μια σκέψη που πέρασε από το μυαλό του Gleick όταν οι άνθρωποι τον ρώτησαν αν πιστεύει ότι ο πλανήτης, με την αλματώδη αύξηση του πληθυσμού και την κλιματική αλλαγή, που μετατρέπει κάποιες περιοχές σε σφουγγάρια (Νότια Ασία, Τέξας), ενώ αφήνει άλλες τρομερά διψασμένες (Κέιπ Τάουν, Καλιφόρνια), θα χρησιμοποιήσει κάποτε όλο το νερό. "Η πρώτη μου αντίδραση ήταν "Δε θα μείνουμε ποτέ χωρίς νερό”" λέει ο Gleick. "Υπάρχουν όμως υπόγεια ύδατα στην Κίνα, την Ινδία, τη Μέση Ανατολή, την Αμερική, τις Κεντροδυτικές Πολιτείες και την Καλιφόρνια που τα στερεύουμε ακριβώς όπως και το πετρέλαιο".
Το νερό δεν μπορεί να δημιουργηθεί ή να καταστραφεί, μπορεί μόνο να πάθει ζημιά. Όταν ο Gleick λέει ότι δε θα τελειώσει ποτέ, σημαίνει ότι κάποια στιγμή πριν από εκατομμύρια χρόνια υπήρχε όλο το νερό που υπήρχε, αποτέλεσμα του νόμου της διατήρησης της ύλης. Έχοντας εξατμιστεί από τις λίμνες και τα ποτάμια και τους ωκεανούς και επιστρέφοντας ως χιόνι και βροχή, το νερό που καταναλώνουμε έχει περάσει από αναρίθμητες χρήσεις. Οι δεινόσαυροι το έπιναν. Οι καίσαρες το ίδιο. Έχουν υπάρξει τόποι και συνενώσεις με πράγματα που ίσως να μη θέλεις να ξέρεις. Θεωρητικά, υπάρχει αρκετό γλυκό νερό στον κόσμο για όλους, αλλά, όπως το πετρέλαιο ή τα διαμάντια ή οποιοσδήποτε άλλος πολύτιμος πόρος, δεν είναι μοιρασμένο δημοκρατικά. Η Βραζιλία, ο Καναδάς, η Κολομβία, το Περού, η Ινδονησία και η Ρωσία έχουν αφθονία – περίπου το 40% όλης της Γης. Η Αμερική έχει μια αξιοπρεπής ποσότητα. Εν τω μεταξύ, η Ινδία και η Κίνα έχουν το ένα τρίτο των ανθρώπων του κόσμου και λιγότερο από το ένα δέκατο του γλυκού νερού του πλανήτη. Προβλέπεται ότι σε 12 χρόνια η ζήτηση νερού στην Ινδία θα είναι διπλάσια απ’ ό,τι σήμερα. Το Πεκίνο αντλεί νερό από έναν υδροφόρο ορίζοντα κάτω από την πόλη. Χρησιμοποιώντας το ταχύτερα απ’ όσο μπορεί να αναπληρωθεί με τη βροχή, έχει μειωθεί αρκετές εκατοντάδες μέτρα τα τελευταία 40 χρόνια, ενώ σε κάποια σημεία της η πόλη βυθίζεται 10 εκ. κάθε χρόνο.
Σχεδόν όλο το νερό στη Γη είναι αλμυρό, λιγότερο από το 3% είναι γλυκό. Ένα μέρος βρίσκεται σε ποτάμια, λίμνες, υδροφόρους ορίζοντες και δεξαμενές –οι Μεγάλες Λίμνες περιέχουν το ένα πέμπτο του γλυκού νερού στην επιφάνεια της Γης– και έχουμε αποθηκεύσει τόσο πολύ νερό πίσω από τα φράγματα, που έχουμε καταφέρει να επηρεάσουμε την περιστροφή της Γης. Τα δύο τρίτα του γλυκού νερού που διαθέτουμε βρίσκεται κατεψυγμένο στα κρύα μέρη του πλανήτη ως πάγος αφήνοντας λιγότερο από το 1% του συνολικού νερού του κόσμου για όλα τα έμβια όντα. Μεγάλο μέρος των υδάτων δεν περνά πολύ καλά. Οι λίμνες, τα ρέματα και τα ποτάμια περιέχουν μυκητοκτόνα, απολυμαντικά, διαλύτες, εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα, συντηρητικά, βιολογικές τοξίνες, παρασκευάσματα, αραιωτικά αίματος, φάρμακα καρδιάς, αρώματα, λοσιόν δέρματος, αντικαταθλιπτικά, αντιψυχωτικά, αντιβιοτικά, έλαια, ιούς, ορμόνες και διάφορα βαρέα μέταλλα. Δεν τα καθαρίζουμε όλα από το νερό πριν το πιούμε.
Περίπου 850.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από διάρροια.
Το Μπαγκλαντές, η Ινδία, η Ρουάντα και η Γκάνα έχουν μερικά από τα πιο μολυσμένα νερά.Υπάρχουν δύο ειδών αριθμοί, πιστεύω: οι μεγάλοι και οι μικροί. Αλλά ας ασχοληθούμε με κάποιους μεγάλους. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, από τα 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους που δεν έχουν άμεση πρόσβαση σε πόσιμο νερό, τα 844 εκατ. ταξιδεύουν περισσότερα από 30 λεπτά την ημέρα για να βρουν ένα ποτάμι ή μια πηγή, όπου μερικές φορές το νερό είναι μολυσμένο από ανθρώπινα περιττώματα. Μ’ αυτό το νερό είναι αυξημένος ο κίνδυνος να προκληθεί διάρροια, χολέρα, δυσεντερία, τυφοειδής πυρετός και πολιομυελίτιδα. Περίπου 850.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από διάρροια, μια σκληρή πραγματικότητα σε περιοχές που έχουν έλλειψη πόσιμου νερού, αφού η διάρροια καταστρέφει τον οργανισμό μέσω της αφυδάτωσης. Το Μπαγκλαντές, η Ινδία, η Ρουάντα και η Γκάνα έχουν μερικά από τα πιο μολυσμένα νερά.
Οι πιο απλές δυσκολίες που μπορούμε να επικαλεστούμε είναι η πείνα και η δίψα. Μόνο λίγες ώρες στέρησης αρκούν για να γνωρίσει κάποιος και τις δύο. Περίπου 2 λίτρα πόσιμου νερού την ημέρα είναι αυτό που χρειαζόμαστε για να μείνουμε ζωντανοί (ένας Αμερικανός χρησιμοποιεί περίπου 300-308 λίτρα την ημέρα, συμπεριλαμβανομένου του νερού για την τουαλέτα, το ντους, τα πλυντηρίων πιάτων, τα πλυντηρίων ρούχων κ.λπ.). Στα ξηρά μέρη του κόσμου ή σε περιοχές που γνωρίζουν ξηρασίες υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι και κανένα σύστημα ύδρευσης, με αποτέλεσμα η αναζήτηση γι’ αυτά τα 2 λίτρα την ημέρα να είναι κάτι το τρομερό και μερικές φορές κάτι χειρότερο από τρομερό. Το 2015 στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός οι "κρίσεις του νερού" χαρακτηρίστηκαν για πρώτη φορά ως "πρωταρχική απειλή παγκοσμίως", μπροστά από την "εξάπλωση λοιμωδών νοσημάτων" και "όπλων μαζικής καταστροφής". Κάθε χρόνο η οργάνωση του Gleick, το Ινστιτούτο Ειρηνικού, ενημερώνει το Χρονολόγιο των Συγκρούσεων του Νερού, μια συλλογή αναταραχών σε όλο τον κόσμο που έχουν να κάνουν με το νερό. Το 2017 σημειώθηκαν περισσότερα από 70 επεισόδια, με δεκάδες από αυτά να είναι θανατηφόρα, κυρίως στη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Το 1997 τα επεισόδια ήταν μόνο τρία.
II. Οι έχοντες και οι μη έχοντες
Η στασιμότητα, ένας όρος που προέρχεται από τη στατιστική, ισχύει για το πλαίσιο στο οποίο το παρελθόν προβλέπει το μέλλον. Όταν οι ειδικοί σε θέματα υδάτων λένε ότι είμαστε "έξω από τη στασιμότητα", αυτό σημαίνει ότι ο ασυνείδητος τρόπος που χρησιμοποιεί ο κόσμος το νερό έχει προκαλέσει τόσο πολλές αναπάντεχες περιστάσεις, τόσο πολλά υπερφορτωμένα συστήματα και περιοχές στέρησης και εξάντλησης, που δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα. Μερικές φορές οι ειδικοί λένε ότι η Γη πάσχει από στρες νερού. Ο Νείλος, ο Ρίο Γκράντε, ο Κίτρινος Ποταμός στην Κίνα, ο Ινδός στην Ασία και ο Κολοράντο (ο τελευταίος τροφοδοτεί τις αμερικανικές νοτιοδυτικές πολιτείες από το Φίνιξ μέχρι το Λας Βέγκας και το Σαν Ντιέγκο) έχουν σχεδόν εξαντληθεί. Ο Γάγγης ρέει, αλλά είναι απερίγραπτα βρόμικος.
Ακόμα και όσον αφορά το νερό υπάρχουν "ξεχωριστές τάξεις, έχοντες και μη έχοντες", σύμφωνα με τον Jay Famiglietti, ανώτερο επιστήμονα σε θέματα νερού στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας. "Οι υγρές περιοχές του πλανήτη βρίσκονται στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη και στους τροπικούς, ενώ οι περιοχές στο ενδιάμεσο γίνονται όλο και πιο ξηρές" τονίζει. Οι τυφώνες που έχουν προέλθει από την υπερθέρμανση του πλανήτη μετακινούν το νερό γύρω από τις περιοχές που έχουν ήδη νερό, αλλά δεν κάνουν τίποτα για τις κατάξερες περιοχές. Η Αμερική έχει κι αυτή τέτοια σημεία. Η Καλιφόρνια είχε τη δική της Ημέρα Μηδέν πριν από λίγο καιρό όταν στην επαρχία Τουλάρε στην κεντρική κοιλάδα –μια περιοχή γεμάτη μεγάλες φάρμες εταιρειών– περίπου 1.000 πηγάδια ξεράθηκαν σε πόλεις όπως το Ιστ Πόρτερβιλ, που σημαίνει ότι περισσότεροι από 7.000 άνθρωποι βρέθηκαν να κατοικούν σε σπίτια όπου άνοιγες τη βρύση και δεν έβγαζε τίποτα. Η νομαρχία άρχισε να δίνει εμφιαλωμένο νερό και υπήρχαν δωρεάν δημόσια ντους. Το νερό για τα καζανάκια και τα πλυντήρια ήρθε από τις δεξαμενές του πυροσβεστικού σταθμού. Οι άνθρωποι γέμιζαν βαρέλια και τα μετέφεραν στο σπίτι τους.
Το ένα τέταρτο του συνόλου των τροφίμων που καλλιεργούνται στην Αμερική προέρχεται από την κεντρική κοιλάδα –πορτοκάλια και σταφύλια καλλιεργούνται στο Τουλάρε, ενώ εκτρέφονται αγελάδες για γαλακτοκομικά προϊόντα και βοοειδή–, οπότε το να γίνει έστω και λίγο πιο ξηρό το κλίμα της περιοχής δεν αποτελεί μικρή ανησυχία. "Κανείς δεν ξέρει τι πρόκειται να συμβεί αν αυτό επιδεινωθεί" λέει ο Famiglietti. "Η ασφάλεια των υδάτων μας και επομένως η επισιτιστική ασφάλεια διατρέχουν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο απ’ ό,τι αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι. Εκτός από την κρίση των ανθρώπων που δεν έχουν νερό, θα χαθούν και αυτές οι μεγάλες περιοχές παραγωγής τροφίμων, όπως είναι η κεντρική κοιλάδα. Η γεωργία θα μεταναστεύσει εκεί όπου είναι το νερό, ίσως στα νότια τμήματα της Νότιας Ντακότα και στο νότιο Αϊντάχο. Υπάρχει ήδη κάποια γεωργική μετανάστευση προς τις περιοχές αυτές".
Το Κέιπ Τάουν ήδη νοσεί κάθε χρόνο από ένα γεγονός που "συμβαίνει μία φορά στα χίλια χρόνια".
Αυτό μπορεί να ακούγεται απλό, όπως μια μετανάστευση εργαζομένων σε περιόδους κρίσης. Η αλλαγή όμως του κλίματος, η οποία διαταράσσει τον κύκλο βροχόπτωσης κάνοντας τις δυνατές καταιγίδες ακόμα πιο δυνατές και μειώνει τις χιονοπτώσεις σε εποχές ξηρασίας, καθιστά αδύνατο το να γνωρίζουμε ποιες περιοχές θα παραμείνουν σταθερά υγρές. Το Κέιπ Τάουν ήδη νοσεί κάθε χρόνο από ένα γεγονός που "συμβαίνει μία φορά στα χίλια χρόνια", όπως είχε περιγραφεί όταν συνέβη το 2015 – ελάχιστη βροχή στην περιοχή για τρία συνεχόμενα χρόνια.
Στην Καλιφόρνια η βροχόπτωση έγινε σπάνια το 2011 και έμεινε σπάνια για πέντε χρόνια. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα του 2016 έπεσε αρκετή βροχή, με αποτέλεσμα η ξηρασία να φαίνεται πως έχει τελειώσει, καθώς οι άνθρωποι μπορούσαν να δουν ποτάμια να τρέχουν και να γεμίσουν δεξαμενές που πριν φαίνονταν σχεδόν άδεια. Οι ειδικοί των υδάτων βλέπουν το θέμα διαφορετικά. Κάνουν διάκριση μεταξύ ξηρασίας επιφανείας και ξηρασίας υπόγειων υδάτων. Πέντε χρόνια υπεράρδευσης στην κεντρική κοιλάδα άφησαν ένα έλλειμμα υπόγειων υδάτων που οι βροχές δεν έχουν αναπληρώσει.
Τα υδάτινα ρεύματα περιέχουν συνήθως νερό που έχει πάει κάτω από την επιφάνεια της Γης χιλιάδες ή εκατομμύρια χρόνια πριν και δεν έχει βγει από τότε – ονομάζεται "ορυκτό νερό". Ωστόσο, τα υπόγεια ύδατα είναι τόσο ευάλωτα στη μόλυνση όσο και τα επιφανειακά ύδατα. Ένας υπερφορτωμένος υδροφόρος ορίζοντας κοντά σε μια ακτή μπορεί να κάνει το θαλασσινό νερό να εισχωρήσει σ’ αυτόν και να τον καταστρέψει. Το αρσενικό εμφανίζεται φυσικά σε βράχους και μπορεί να βρει το δρόμο του στο τραπέζι του νερού καταστρέφοντάς το. Ένας υδροφόρος ορίζοντας κοντά σε μια βιομηχανική χωματερή μπορεί να μολυνθεί από τεχνητές χημικές ουσίες. Στην κεντρική κοιλάδα μερικά πηγάδια μολύνονται από νιτρικά άλατα, τα οποία προέρχονται από λιπάσματα, διαρροή σηπτικών δεξαμενών και μεγάλες εργασίες εκτροφής βοοειδών. Το πόσιμο νερό που μολύνεται με νιτρικά μπορεί να προκαλέσει καταστάσεις όπως το "σύνδρομο μπλε μωρού", όπου τα άκρα των νηπίων παίρνουν ένα μπλε χρώμα εξαιτίας του ανεπαρκούς οξυγόνου.
Τέλος, ένας υδροφόρος ορίζοντας που έχει υποστεί υπεράρδευση μπορεί να εξαντληθεί. Το αν θα επιστρέψει στην αρχική του κατάσταση έχει να κάνει με τη γεωλογία της περιοχής. Οι πορώδεις υδροφόροι ορίζοντες, εκείνοι που βρίσκονται κάτω από άμμο και χαλίκι, όπως στην κεντρική κοιλάδα, μπορούν να ανακάμψουν με τη βροχή. Οι υδροφόροι ορίζοντες που βρίσκονται κάτω από πετρώματα ή σε κενά μεταξύ τους και ειδικά σε περιοχές όπου η βροχή είναι αραιή ενδέχεται να μην ανακάμψουν μέσα στο χρονικό πλαίσιο μιας ανθρώπινης ζωής. Στην Ινδία είναι τόσο πολλοί οι αγρότες που έχουν αυτοκτονήσει από την απελπισία τους για τα εξαφανισμένα υπόγεια ύδατα και τη φτώχεια που αυτό το γεγονός επιφέρει, που υπάρχει ειδική στατιστική κατηγορία γι’ αυτούς. Το 2016 περισσότεροι από 11.300 αγρότες έβαλαν τέλος στη ζωή τους.
III. Θα τα πούμε ξανά σε 6.000 χρόνια
Εκτός από την Καλιφόρνια, άλλη μία περιοχή που βρίσκεται σε κίνδυνο είναι οι Ψηλές Πεδιάδες, που βρίσκονται ακριβώς πάνω από τον υδροφόρο ορίζοντα που λέγεται Ogallala. Ο Ogallala κάποιες φορές αποκαλείται "ο ωκεανός των υπόγειων υδάτων". Είναι ένας από τους μεγαλύτερους υδροφόρους ορίζοντες της Γης καλύπτει μια περιοχή από τη Nότια Ντακότα μέχρι το Τέξας και έχει λίγο έως πολύ το σχήμα γαλλικού κλειδιού. Σε κάποιες περιοχές έχει 300 μ. βάθος και σε κάποιες άλλες μόλις 15 μ. Όλα τα απαραίτητα για τη διατήρηση των καλλιεργειών που καλύπτουν τις πεδιάδες ήταν πάντα εκεί, απλά μερικά μέτρα πιο βαθιά απ’ όσο μπορούσαν να φτάσουν με τις αντλίες ανεμόμυλων οι αγρότες την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης. Οι ηλεκτρικές αντλίες, οι οποίες διαδόθηκαν ευρέως μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’30, το κατέστησαν δυνατό.
Για δεκαετίες οι αγρότες πίστευαν ότι ο Ogallala είναι ανεξάντλητος. Σύμφωνα με το Scientific American και με βάση κυβερνητικές μελέτες, μέχρι το 1975 η ποσότητα νερού που λαμβανόταν κάθε χρόνο από τον υδροφόρο ορίζοντα ισοδυναμούσε με τη ροή του ποταμού Κολοράντο, ενώ τώρα η ετήσια λήψη είναι περίπου 18 φορές μεγαλύτερη. Οι αγρότες αντλούν 1,5-2 μ. ετησίως σε μέρη όπου προστίθενται μόλις 125 χλστ. Όσο συνεχίζει να είναι χρήσιμος, ο Ogallala μπορεί να εξαντληθεί μ’ αυτόν το ρυθμό μέχρι το 2070. Μια λογική εκτίμηση λέει ότι θα χρειαστούν 6.000 χρόνια για να αναπληρωθεί από τη βροχή.
IV. Μια ξενάγηση σε περιοχές με κρίση νερού
Ο Peter Gleick είναι 61 ετών και μοιάζει μ’ αυτό που είναι: ένας μελετητής. Είναι ψηλός και συμπαθής, με λεπτό πρόσωπο και γυαλιά, γκρίζο μούσι και γκρίζους κροτάφους που υψώνονται σαν φλόγες. Μεγάλωσε στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν "λυκόπουλο", κι έμαθε από τον πατέρα του να εντοπίζει τα πουλιά στο Σέντραλ Παρκ. Πήγε στο Yale, στη συνέχεια μετακόμισε στην Καλιφόρνια και πήρε διδακτορικό δίπλωμα σε μελέτες σχετικά με την ενέργεια από το UC Berkeley. Το 1987 ήταν ένας από τους τέσσερις ιδρυτές του Ινστιτούτου Ειρηνικού, το οποίο ειδικεύεται στην πολιτική για τα ύδατα και το 2003 χρίστηκε MacArthur Fellow.
Προς το τέλος του 2011 κάποιος του απέστειλε ανώνυμα ένα ιδιωτικό έγγραφο από το Ινστιτούτο Heartland, ένα συντηρητικό think tank που αρνείται την κλιματική αλλαγή. Το έγγραφο περιέγραφε ένα σχέδιο για την παραγωγή ενός αναλυτικού προγράμματος που θα διαρκoύσε από το νηπιαγωγείο μέχρι το λύκειο και σκοπό θα είχε την αμφισβήτηση της κλιματικής αλλαγής. Περιέγραφε επίσης τη "συνεισφορά" του ινστιτούτου σε επιστήμονες του κλίματος που ήδη την αμφισβητούσαν. "Θα μπορούσα να το είχα πετάξει. Θα μπορούσα να το είχα στείλει σε ένα δημοσιογράφο", μου είπε ο Gleick, "αλλά επέλεξα να προσπαθήσω να το επιβεβαιώσω προσωπικά". Δημιούργησε ένα λογαριασμό Gmail με το όνομα ενός από τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Heartland και ζήτησε από το Heartland να του στείλει τα πιο πρόσφατα έγγραφα του ινστιτούτου. Αυτά που έλαβε τα μοίρασε σε δημοσιογράφους, οι οποίοι με τη σειρά τους τα δημοσίευσαν. Το ινστιτούτο δήλωσε ότι ένα από τα έγγραφα ήταν πλαστό. Ο Gleick έγραψε ένα κομμάτι στη Huffington Post αναγνωρίζοντας τι είχε κάνει και ζήτησε συγγνώμη που τους είχε εξαπατήσει.
"Το δικό μας Διοικητικό Συμβούλιο δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένο" είπε. "Εγώ παραιτήθηκα, διενήργησαν μια έρευνα που τελικά υποστήριξε τη δική μου εκδοχή κι εγώ πήρα ξανά τη θέση μου". Εν τω μεταξύ, το Ινστιτούτο Heartland αγόρασε το domain με όνομα petergleick.com, όπου μπορεί κανείς να διαβάσει ένα αναλυτικό άρθρο με τίτλο "Γιατί δεν είναι ο Peter Gleick του Ινστιτούτου Ειρηνικού στη φυλακή;". Ανεξάρτητα από αυτό, το 2016 ο Gleick παραιτήθηκε από τη θέση του προέδρου του Ινστιτούτου του Ειρηνικού μετά από σχεδόν 30 χρόνια και τώρα περνά το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του γράφοντας σε ένα γραφείο στις εγκαταστάσεις του. Θεωρείται ειδήμονας σε θέματα ύδρευσης σε όλο τον κόσμο και γνώστης της κατάστασης που επικρατεί στην Καλιφόρνια.
Το Ινστιτούτο Ειρηνικού στεγάζεται σε ένα βικτοριανό σπίτι σε μια συνοικία γεμάτη τέτοια σπίτια στο Όκλαντ. Μια μέρα συνάντησα εκεί τον Gleick και μαζί ταξιδέψαμε ανατολικά για να επισκεφθούμε αυτά που ο ίδιος ονομάζει "σημάδια του νερού αιχμής" – μια ξενάγηση στην κρίση του νερού.
Πρώτα πήγαμε σε ένα αγρόκτημα με καρυδιές. Κατά τη διαδρομή, καθώς περνούσαμε μέσα από πράσινους λόφους, ο Gleick μου εξήγησε ότι υπάρχουν τρεις συνιστώσες του νερού αιχμής. Η πρώτη είναι το "ανανεώσιμο νερό αιχμής". "Μια ανανεώσιμη πηγή περιορίζεται από τη ροή της" μου είπε. "Ποτέ δεν πρόκειται να τελειώσει, είναι σαν το φως του ήλιου. Το περισσότερο νερό είναι ανανεώσιμο –βροχή, χιόνι, ποτάμια–, όμως σε όλο και περισσότερα μέρη της Γης συναντάμε όρια εξαιτίας της χρήσης που γίνεται στον πιο ακραίο βαθμό. Τα κλασικό παράδειγμα είναι στον ποταμό Κολοράντο, όπου ούτε μία σταγόνα του δε φτάνει στο δέλτα του, στο Μεξικό. Χρησιμοποιείται όλο στην πορεία".
Το περισσότερο νερό είναι ανανεώσιμο –βροχή, χιόνι, ποτάμια–, όμως σε όλο και περισσότερα μέρη της Γης συναντάμε όρια εξαιτίας της χρήσης που γίνεται στον πιο ακραίο βαθμό
Ακόμα κι ένας ποταμός όπως ο Κολοράντο, που χρησιμοποιείται τόσο έντονα, είναι μερικώς ανανεώσιμος. "Παίρνουμε περισσότερο το επόμενο έτος, όταν βρέχει και χιονίζει" συνέχισε ο Gleick. "Δεν είναι ότι δεν υπάρχει ποτέ νερό, αλλά υπάρχει ένα όριο στο πόσο μπορούμε να πάρουμε, κι αυτό το όριο, η αιχμή του, είναι η ανανεώσιμη ροή της πηγής".
Ο Gleick ονομάζει τη δεύτερη συνιστώσα "μη ανανεώσιμο νερό αιχμής". "Ακριβώς όπως το πετρέλαιο αιχμής" σημείωσε. "Ένας υδροφόρος ορίζοντας δεν είναι βιώσιμος αν οι άνθρωποι τον αντλούν γρηγορότερα από το φορτίο της φύσης. Οι άνθρωποι στην κεντρική κοιλάδα που έχουν δει τα πηγάδια τους να στεγνώνουν βιώνουν μη επιστρεφόμενο νερό αιχμής. Υπάρχει ακόμα νερό εκεί, αλλά η στάθμη των υπόγειων υδάτων έχει πέσει και μόνο οι φάρμες μπορούν να αντέξουν οικονομικά να σκάψουν το βαθύτερο πηγάδι. Θα μπορούσε να βρεθεί αλλού νερό γι’ αυτούς τους ανθρώπους – θα μπορούσε να γίνει σύνδεση σε ένα δημοτικό σύστημα που ίσως να συνδέεται με έναν ποταμό. Κανείς δεν πεθαίνει από τη δίψα. Αλλά, ως γνωστόν, αναζητούμε τέτοιου τύπου λύσεις όταν κάτι τελειώνει. Γι’ αυτό επιστρέφουμε στην ερώτηση: "Μας τελειώνει το νερό;” Ναι, με τη μορφή μη ανανεώσιμων πηγών και ναι, με τη μορφή ανανεώσιμων πηγών".
Το αγρόκτημα με τις καρυδιές ήταν περίπου 80 χλμ. βόρεια του Όκλαντ, στο Γουίντερς. "Όλο και περισσότεροι οπωρώνες εμφανίζονται γιατί φέρνουν χρήματα" παρατήρησε ο Gleick. "Υπάρχει μια διάκριση μεταξύ των ετήσιων καλλιεργειών, όπως είναι το βαμβάκι, το ρύζι, το σιτάρι και το καλαμπόκι, που σπέρνονται κάθε χρόνο, και των μόνιμων καλλιεργειών, όπως είναι τα φρούτα και οι ξηροί καρποί. Οι μόνιμες καλλιέργειες χρειάζονται μόνιμο νερό. Αν έχει ξηρασία και καλλιεργείς σιτάρι, µπορείς να αφήσεις τα χωράφια σου να ξεκουραστούν ένα χρόνο. Αν όµως καλλιεργείς αµύγδαλα, που σηµαίνει ότι έχεις κάνει µια επένδυση 20 ετών, πρέπει να ποτίζεις αυτά τα δέντρα, αλλιώς θα ξεραθούν πριν δώσουν καρπό. Αυτό ασκεί μεγαλύτερη πίεση στα υπόγεια ύδατα. Το πλεονέκτημα με τα δέντρα είναι ότι μπορείς να χρησιμοποιήσεις άρδευση με σταγόνες, που σημαίνει ότι στοχεύεις στις ρίζες και παρέχεις τη σωστή ποσότητα νερού την κατάλληλη στιγμή, επειδή υπάρχουν οθόνες στο έδαφος. Η άρδευση με σταγόνες είναι πιο αποτελεσματική από την άρδευση με πλημμύρες, όπου απλά πλημμυρίζεις τα χωράφια και ελπίζεις να ποτίζεις τη στιγμή που η καλλιέργεια το χρειάζεται περισσότερο".
Το αγρόκτημα καρυδιών Sierra Orchards ανήκει σε έναν κτηνοτρόφο που ονομάζεται Craig McNamara, ο οποίος μοιάζει πολύ με τον πατέρα του, τον Robert McNamara, το γενικό γραμματέα Άμυνας την εποχή του Kennedy και του Johnson. Περάσαμε λασπωμένους δρόμους πάνω σε ένα ηλεκτρικό κάρο, το οποίο οδηγούσε ο McNamara, και είδαμε τα δέντρα και το σύστημα άρδευσης με σταγόνες και πώς λειτουργεί με ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικών υπολογιστών που του επιτρέπει να γνωρίζει πότε το έδαφος είναι ξηρό. Ύστερα σταθήκαμε δίπλα στο ρυάκι Putah, από το οποίο αντλεί το νερό. Με δεδομένο ότι η στάθμη ήταν ψηλά, εκείνος πλημμύρισε μερικά από τα χωράφια του με νερό από το ρυάκι για να αποκαταστήσει τα επίπεδα νερού στις καλλιέργειες. Τέλος, ο McNamara μας έδειξε φράχτες που είχε φυτέψει για να προσελκύσει έντομα και πουλιά κι ένα τεράστιο μηχάνημα που μετατρέπει τα κελύφη των καρυδιών σε οργανική ύλη που μπορεί να χρησιμοποιήσει ως λίπασμα. Στα περισσότερα γραφεία αγροκτημάτων που έχω επισκεφθεί η επιστήμη της λογιστικής κάνει κουμάντο, αλλά στην περίπτωση του McNamara έμοιαζε με κέντρο εντολών όπου θα μπορούσε να βρει ανά πάσα στιγμή σε μια οθόνη υπολογιστή ποιο τετραγωνικό μέτρο του αγροκτήματος του χρειαζόταν περισσότερο νερό και ποιο τετραγωνικό μέτρο είχε αρκετό.
Καθώς ο Gleick κι εγώ απομακρυνόμασταν, μου είπε ότι ο McNamara είναι μια περίπτωση που αξίζει να σημειωθεί, καθώς προσπαθεί να κάνει περισσότερα με λιγότερο νερό. "Οι φράχτες και το λίπασμα από τα κελύφη είναι πράγματα που οι περισσότεροι αγρότες θεωρούν ότι κοστίζουν χρήματα και ότι δεν πρόκειται να κάνουν άμεση απόσβεση της επένδυσης. Είναι πολύ χρήσιμα από πλευράς βιωσιμότητας, αν όμως ψάχνεις να μεγιστοποιήσεις το κέρδος, δεν μπαίνεις στον κόπο. Γι’ αυτό ο γείτονας χρησιμοποιεί εντομοκτόνα. Όμως, ενώ είναι πιο ακριβό να τοποθετήσεις συστήματα έξυπνου ποτίσματος και οθόνες που ελέγχουν την υγρασία του εδάφους, κάνεις απόσβεση με το να είναι το προϊόν σου οργανικό".
V. "Μυστικός, απόκρυφος και συγκαλυμμένος"
Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται το νερό στη Μεσόγειο και τη Δύση και σε άλλα μέρη του πλανήτη αποτελεί παράδειγμα μιας αρχής του 19ου αιώνα που ονομάζεται "τραγωδία των κοινών". Η τραγωδία των κοινών σημαίνει ότι, όταν υπάρχει διαθέσιμος πόρος για όλους και ο πόρος δε ρυθμίζεται –το 19ο αιώνα ήταν η κοινή γη για βόσκηση βοοειδών–, οι άνθρωποι θα τον χρησιμοποιήσουν προς όφελός τους μέχρι να καταναλωθεί παρά να τον συντηρήσουν προς όφελος όλων. Είναι μια αρχή που εξακολουθεί να ισχύει ευρέως, στην υπεραλίευση, για παράδειγμα, στο Βόρειο Ατλαντικό και στην εξαφάνιση του μπακαλιάρου. Αρκετοί κανόνες που θεσπίστηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα διέπουν τους κανονισμούς για το νερό στη Δύση και μερικές φορές αντιβαίνουν ο ένας στον άλλο. Όπου μοιράζεται το νερό, ας πούμε, από έναν ποταμό ο κανόνας που συνήθως επικρατεί είναι "η πρώτη αντλία είναι η παλαιότερη αντλία" ή "ο πρώτος χρονικά είναι ο πρώτος στα δικαιώματα". Αυτά τα παλαιότερα δικαιώματα ονομάζονται επίσης "δικαιώματα παλαιότητας" ή "δικαιώματα πριν από το 1914". Σημαίνει ότι, ακόμα κι αν προηγείσαι χωροταξικά σε σχέση με κάποιον "παλιότερο", δεν μπορείς να τραβήξεις νερό αν δεν τραβήξει πρώτα εκείνος όσο θέλει. Οι άνθρωποι χωρίς δικαιώματα παλαιότητας ενδέχεται να πάρουν μόνο "μετοχές νερού" και όχι νερό πραγματικό.
Οι καλλιεργητές της Καλιφόρνιας που αντλούν από τα πηγάδια δεν ασχολούνται με τις "μετοχές νερού", αφού όσο τα πηγάδια βρίσκονται στην ιδιοκτησία τους, οι γεωργοί έχουν το δικαίωμα να τρυπάνε όσο βαθιά θέλουν. Στην Ινδία, σε μέρη της Κίνας και στις ΗΠΑ όσον αφορά τα υπόγεια ύδατα ισχύει ο "νόμος της μεγαλύτερης αντλίας", που επιτρέπει σε έναν αγρότη να αποστραγγίζει το νερό, ακόμα κι από το γείτονά του, καθώς τα υπόγεια ύδατα δεν έχουν σαφή σύνορα. Είναι τόσες οι συμβάσεις, οι ρυθμίσεις και οι συμφωνίες που ορίζουν τη χρήση του νερού στη Δύση και έχουν συνυπάρξει για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, ώστε ένα δικαστήριο του 1861 έγραψε ότι "ο μυστικός, απόκρυφος και συγκαλυμμένος" χαρακτήρας του πόρου τον έχει καταστήσει αδύνατο προς έλεγχο. Αδύνατο τότε, προφανώς αδύνατο τώρα και με αλόγιστη και αόριστη χρήση στα χρόνια που μεσολάβησαν.
VI. Το ποτήρι μισογεμάτο
Έξω από την είσοδο του εργοστασίου άντλησης Harvey O. Banks, έξω από το Τρέισι, ο Gleick σταμάτησε στην άκρη του δρόμου και άνοιξε ένα χάρτη. Από το παράθυρο φαινόταν μια μακριά γραμμή καταγάλανου νερού που πάνω της έλαμπε το φως του ήλιου σαν μια λωρίδα από χρώμιο "Εδώ είμαστε" είπε δείχνοντας στο χάρτη μια εκτεταμένη μπλε γραμμή από την ανατολή προς τη δύση. "Το σημείο όπου ο ποταμός Σαν Χοακίν συναντά τον ποταμό Σακραμέντο. Είναι το μεγαλύτερο δέλτα της Δυτικής Ακτής".
Πάνω από το βάλτο ένα γεράκι με κόκκινη ουρά γλίστρησε στον ουρανό σαν σκέιτμπορντ. "Η τρίτη συνιστώσα του νερού αιχμής είναι το "οικολογικό νερό αιχμής”" συνέχισε ο Gleick. "Το ανανεώσιμο νερό αιχμής και το μη ανανεώσιμο νερό αιχμής περιγράφουν αποτελεσματικά τα προβλήματα με την προσφορά και τη ζήτηση. Ένα τρίτο πρόβλημα ωστόσο είναι οι οικολογικές ζημίες που προκαλούνται από την ανθρώπινη χρήση του νερού. Ας υποθέσουμε ότι παίρνουμε όλο και περισσότερο νερό από ένα ποτάμι. Καλλιεργούμε περισσότερα τρόφιμα, χρησιμοποιούμε περισσότερες ευρεσιτεχνίες, έχουμε μεγαλύτερο οικονομικό όφελος, αλλά το οικολογικό κόστος αυξάνεται επίσης, καθώς η αλιεία υποφέρει και οι υγρότοποι στεγνώνουν. Τελικά το αρνητικό οικολογικό κόστος υπερβαίνει τα οικονομικά οφέλη. Αυτό ορίζουμε ως "οικολογικό νερό αιχμής”". Ο Gleick έβαλε μπρος για ένα σημείο που οδηγούσε προς το αντλιοστάσιο, το οποίο μπορούσαμε να δούμε να στέκεται σαν φρούριο κρεμασμένο σε κάτι λόφους, περίπου 400 μ. μακριά.
Μέσω αγωγών και καναλιών το αντλιοστάσιο στέλνει νερό νότια, από το δέλτα μέχρι το Λος Άντζελες, το οποίο παίρνει το μεγαλύτερο μέρος του νερού από το βορρά. Τα δέλτα και οι εκβολές ποταμών απ’ όπου αντλεί συνήθως είναι περιοχές όπου τα πουλιά και τα ψάρια βρίσκουν τροφή και μεγαλώνουν τα μικρά τους, καθώς και μεταναστευτικές στάσεις για πτηνά. "Αντλώντας νερό από το δέλτα του Σαν Χοακίν", είπε ο Gleick, "υπάρχει ανησυχία για εξαφάνιση πληθυσμών σολομού στο δέλτα, για άλλες απώλειες ψαριών και το για πώς αυτό επηρεάζει τον εναέριο δρόμο του Ειρηνικού (σ.σ. μια μεγάλη μεταναστευτική διαδρομή για τα πουλιά που περνά πάνω από την περιοχή)".
Όπως οι άνθρωποι που χρειάζονται μόνο λίγες νότες για να καταλάβουν ένα τραγούδι, εντόπισε από μια ελαφριά κίνηση χρώματος στον αγρό έναν κορυδαλλό που προσγειώθηκε σε ένα φράχτη. "Υπάρχει ένα πεδίο μελέτης στην οικολογία που ονομάζεται "οικολογική αποτίμηση”" συνέχισε. "Ποια είναι η αξία ενός απειλούμενου είδους ψαριών ή, ακόμα χειρότερα, ενός είδους υπό εξαφάνιση; Το γεγονός ότι δεν είμαστε πολύ καλοί στην αποτίμηση αυτών των πραγμάτων δε σημαίνει ότι δεν έχουν καμία αξία. Το νερό αιχμής δεν πρέπει ποτέ να οδηγεί τους ανθρώπους να πεθαίνουν από την πείνα. Αν φτάσουμε σ’ αυτό το σημείο, θα πρόκειται για μια αποτυχία των κυβερνήσεων. Το νερό αιχμής θα γίνει πρώτα αισθητό από τα οικοσυστήματα και τη γεωργία και τις οικονομίες. Βλέπουμε ήδη τον τρόπο με τον οποίο βλάπτει τις οικονομίες μας, ειδικά με την ξηρασία, στους αγρότες που αναγκάζονται να κάνουν αγρανάπαυση, γεγονός που οδηγεί στην ανεργία. Νομίζω ότι οι άνθρωποι στην Καλιφόρνια έχουν καταλάβει εδώ και πολύ καιρό ότι το σύστημα νερού μας δε βρίσκεται σε ισορροπία, αλλά βλέπουν το πρόβλημα από το δικό τους μετερίζι. Αν είσαι αγρότης και βλέπεις τους σολομούς ή τα σμήνη των πουλιών του δέλτα σαν υπεύθυνα για το νερό που χρησιμοποιείται με τρόπο που δε σε ωφελεί, νομίζεις ότι μπορείς να ζήσεις χωρίς τα ψάρια. Αν ενδιαφέρεσαι για τα ψάρια, μπορεί να σκεφτείς ότι ο αγρότης θα μπορούσε να καλλιεργήσει κάτι διαφορετικό ή το ίδιο, απλά με διαφορετικό τρόπο ώστε να χρησιμοποιεί λιγότερο νερό. Καμία από τις ομάδες των ανθρώπων δε μιλάει με την άλλη, αλλά είναι μιας ψευδής διχοτόμηση το να σκέφτεται κανείς ότι ο μόνος τρόπος για να λυθεί το πρόβλημα του νερού για τους ανθρώπους είναι να στερήσει το νερό από τα ψάρια".
Ο Gleick πιστεύει ότι υπάρχουν δύο λύσεις: το σκληρό μονοπάτι και το απαλό μονοπάτι, έννοιες που τις βρίσκουμε και στην πολιτική για την ενέργεια. Το σκληρό μονοπάτι αντλεί νερό από το περιβάλλον κυρίως μέσω φραγμάτων και σηράγγων για μεταφορά νερού καθώς και εργοστασίων αφαλάτωσης. "Είναι αυτό που οι τύποι της Παγκόσμιας Τράπεζας και οι μηχανικοί έχουν εκπαιδευτεί να κάνουν" είπε ο Gleick. Το σκληρό μονοπάτι αποτελεί παράδειγμα σκέψης του 20ού αιώνα, το οποίο με τη σειρά του βασίστηκε στις έννοιες του 19ου αιώνα ότι οι πόροι ήταν απεριόριστοι και ότι η επιστήμη μπορούσε να ελέγξει τη φύση. Υπάρχουν ακόμα μέρη για να γίνουν φράγματα, αλλά τα φράγματα είναι πολύ ακριβά και η αφαλάτωση είναι πολύ δαπανηρή για να αποτελεί πρακτική οπουδήποτε αλλού εκτός από μέρη όπως ο Περσικός Κόλπος, όπου το πετρέλαιο πληρώνει γι’ αυτήν.
Το σκληρό μονοπάτι λέει ότι δεν πρέπει να υπάρχει νερό που δε χρησιμοποιείται και αδιαφορεί για τη ζωτικότητα ενός οικοσυστήματος. Κατά το σκεπτικό του, ένα εξαντλημένο σύστημα μπορεί να ανταλλαχθεί με ένα νέο, όπως μπορούν να βρεθούν νέα αποθέματα πετρελαίου. Το απορριφθέν σύστημα θα πεθάνει ή θα ανακάμψει, αλλά το καραβάνι θα έχει πάει παρακάτω. Ένα παράδειγμα είναι ο ποταμός Κολοράντο, το πέρασμα του οποίου χρησιμοποιείται σε τόσο υπερβολικό βαθμό, που μόνο μία φορά τα τελευταία 20 χρόνια έχει φτάσει το ποτάμι στο δέλτα του Μεξικού πριν στερεύσει.
"Ήδη επαναχρησιμοποιούμε το νερό από τις τουαλέτες, τα καζανάκια που τραβάμε" είπε. "Δεν πίνουμε ακόμα αυτό το νερό επειδή δε χρειάζεται.
Το απαλό μονοπάτι περιλαμβάνει συντήρηση και τακτικές όπως η συλλογή νερού από τις καταιγίδες ή επεξεργασία των λυμάτων και η επαναχρησιμοποίηση – σκέψεις που ταιριάζουν στον 21ο αιώνα, όπως τις αποκαλεί ο Gleick. "Ήδη επαναχρησιμοποιούμε το νερό από τις τουαλέτες, τα καζανάκια που τραβάμε" είπε. "Δεν πίνουμε ακόμα αυτό το νερό επειδή δε χρειάζεται. Το κάνουν όμως σε περιοχές όπως η Αφρική και η Σιγκαπούρη, όπου το αποκαλούν "νέο νερό” στην προσπάθεια να το προμοτάρουν. Το χρησιμοποιούμε για λιγότερο προφανείς σκοπούς: αρδεύσεις, εγκαταστάσεις ψύξης και αποκατάσταση υπόγειων υδάτων".
Ο Gleick μπήκε στο πάρκινγκ του εργοστασίου άντλησης, όπου υπήρχαν μόνο μερικά αυτοκίνητα. "Είμαι μεγάλος fan της αγροτικής παραγωγής της Καλιφόρνιας" είπε. "Είμαι όμως και μεγάλος fan των οικοσυστημάτων και της αξιόπιστης παροχής αστικών υδάτων. Πιστεύω ότι μπορούμε να έχουμε μια υγιή αγροτική οικονομία και να ανταποκριθούμε στις βασικές ανθρώπινες ανάγκες για το νερό και να σώσουμε τα ψάρια, αλλά όχι με τον τρόπο που κάνουμε σήμερα τα πράγματα".
"Κι αν τα πράγματα δε λειτουργήσουν τελικά;" τον ρώτησα.
"Αυτό είναι το δυστοπικό όραμα, το οποίο δε νομίζω ότι θα συμβεί, γιατί ελπίζω και πιστεύω ότι θα είμαστε πιο έξυπνοι από αυτό", δήλωσε ο Gleick, "αλλά το δυστοπικό μέλλον είναι αυτό στο οποίο χάνουμε όλο και περισσότερους τύπους αλιείας, οι σολομοί εξαφανίζονται, οι μεταναστεύσεις των πτηνών σχεδόν σταματούν, μια αλατούχα λίμνη που τροφοδοτείται από τον ποταμό Κολοράντο εξαφανίζεται και η τοξική σκόνη εξαπλώνεται στη Nότια Καλιφόρνια, όπως έκανε όταν η πόλη του Λος Άντζελες στράγγιξε τη λίμνη Όουενς. Επιπλέον, μια σειρά από μεγάλες φάρμες βγαίνουν εκτός παραγωγής και, λαμβάνοντας υπόψη πόσο βασίζεται η χώρα και ο κόσμος στις καλλιέργειες της Καλιφόρνιας, καταλαβαίνουμει ότι το αποτέλεσμα είναι καταστροφικό. Επίσης, τα αστικά ύδατα γίνονται όλο και πιο ακριβά, γιατί πρέπει να στραφούμε στην αφαλάτωση, συνεπώς περισσότεροι πληθυσμοί δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές και προσιτό οικονομικά νερό. Αυτό που με κάνει αισιόδοξο είναι το γεγονός ότι είναι προφανές πως μπορούμε να δράσουμε διαφορετικά. Θα έκανα κάτι άλλο αν δεν είχα αυτή την αισιοδοξία, αν και μετριάζεται για δύο λόγους. Ο ένας είναι είναι ότι, αν και πιστεύω αληθινά ότι κινούμαστε προς μια βιώσιμη διαχείριση και χρήση του νερού, θεωρώ ότι θα συμβούν άσχημα πράγματα στην πορεία – θα χάσουμε κάποια πράγματα για πάντα, όπως κάποια είδη ζώων. Ο δεύτερος είναι το ότι δε θα υποφέρουν όλοι το ίδιο. Οι πλούσιοι μπορούν να απομονωθούν σε κάποιο βαθμό από την αλλαγή του κλίματος και τα προβλήματα ύδατος, αλλά οι φτωχοί θα υποφέρουν. Δεν ήταν πλούσιες οι κοινότητες στην κεντρική κοιλάδα που είδαν τα πηγάδια τους να στεγνώνουν".
Για αρκετά λεπτά βρισκόμασταν δίπλα στο υδραγωγείο και, όπως οι άνθρωποι κοιτάζουν μια βαθιά τρύπα στο έδαφος, απλά παρακολουθούσαμε το νερό να ρέει προς τα νότια. Στη συνέχεια ο Gleick είπε: "Όταν αρχίζεις να πιέζεις τα όρια του νερού αιχμής, πρέπει να αρχίσεις να κάνεις τα πράγματα διαφορετικά. Δεν πρόκειται να χτίσουμε πολλά ακόμα μεγάλα φράγματα και έχουμε υπεράντληση υπόγειων υδάτων, αλλά αυτό θα οδηγήσει στην καινοτομία. Αυτή είναι η κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσουμε. Δεν υπάρχει πια νέο νερό".
VII. Το ποτήρι μισοάδειο
Νωρίτερα ο Gleick είχε πει: "Στην Καλιφόρνια έχουμε όλα τα προβλήματα ύδρευσης στον κόσμο με τη μία ή την άλλη μορφή. Υπάρχει όμως μία εξαίρεση: δεν έχουμε πραγματική βία, ακόμα". Αλλού, πάλι, έχουν το μερίδιό τους. Το 2016 στο Νταρφούρ 70 άνθρωποι σκοτώθηκαν "σε συγκρούσεις μεταξύ αγροτών και κτηνοτρόφων για την πρόσβαση σε υδάτινους πόρους και γη", σύμφωνα με το Χρονολόγιο Συγκρούσεων του Νερού του Ινστιτούτου Ειρηνικού.
Τα τελευταία χρόνια πολλές από τις συγκρούσεις για το νερό στις οποίες έχουν σκοτωθεί άνθρωποι έχουν γίνει στην Ινδία. Κάποιες περιπτώσεις αφορούσαν διαμαρτυρίες για φράγματα ή κανάλια, ενώ κάποιες άλλες ήταν διαμάχες μεταξύ αγροτών και κτηνοτρόφων. Το 2014 στη βόρεια Ινδία κατά τη διάρκεια μιας ξηρασίας μια ομάδα ληστών απείλησε ότι θα σκότωνε ανθρώπους που ζούσαν στα χωριά κοντά στο κρησφύγετό της, εκτός κι αν τους έφερναν κάθε μέρα νερό. Είκοσι οκτώ χωριά δήλωσαν ότι θα υπάκουαν σ’ αυτό που ονόμαζαν "φόρο νερού". Έμμεσα το νερό επηρεάζει την πολιτική μετανάστευση, η οποία με τη σειρά της επηρεάζει την πολιτική υπό μορφή αντιδράσεων στη μετανάστευση, όπως η άνοδος στην Ευρώπη του δεξιού εθνικισμού και η εκλογή στην Ιταλία το Μάρτιο των λαϊκιστών που είναι ενάντιοι στους μετανάστες. Πέρυσι ο πάπας Φραγκίσκος αναρωτήθηκε "αν βρισκόμαστε στο δρόμο προς ένα μεγάλο παγκόσμιο πόλεμο γύρω από το νερό". Οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι ένας πόλεμος για το νερό είναι απίθανος τείνουν να επισημαίνουν πόσο δύσκολο είναι να μετακινηθεί αυτό το αγαθό, αλλά δεν είναι πιο δύσκολο να μετακινήσεις νερό από το να μετακινήσεις πετρέλαιο.
Ο Gleick πιστεύει ότι το νερό είναι λιγότερο πιθανό να προκαλέσει πόλεμο, αλλά περισσότερο πιθανό να χρησιμοποιηθεί ως όπλο. Το 2014 το περιοδικό Weather, Climate, and Society δημοσίευσε ένα άρθρο του Gleick με τίτλο "Το νερό, η ξηρασία, η κλιματική αλλαγή και οι συγκρούσεις στη Συρία". Περιέγραψε τις συγκρούσεις νερού της περιοχής, οι οποίες είναι αρχαίες – η πρώτη, σύμφωνα με το Χρονολόγιο Συγκρούσεων του Νερού, φαίνεται να έχει συμβεί πριν από 4.500 χιλιάδες χρόνια, όταν ο βασιλιάς Urlama εξέτρεψε το νερό μέσω των καναλιών για να το στερήσει από τον εχθρό. Πιο πρόσφατα η αλλαγή του κλίματος και η έλλειψη γλυκού νερού που προκλήθηκε από την ξηρασία μεταξύ 2006 και 2011 οδήγησαν σ’ αυτό που ένας ειδικός χαρακτήρισε ως "το πιο σοβαρό σύνολο αποτυχιών καλλιέργειας από τότε που οι αγροτικοί πολιτισμοί ξεκίνησαν να καλλιεργούν στη γόνιμη γη της Μέσης Ανατολής, πολλές χιλιάδες χρόνια πριν". Το άρθρο του Gleick καταπιανόταν με το πώς όλα αυτά ενθάρρυναν τη δυσαρέσκεια που οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας. "Κανείς δεν υποστηρίζει ότι η κλιματική αλλαγή ή η ξηρασία προκάλεσε τον εμφύλιο πόλεμο" μου είπε. "Είχαν όμως μια επιρροή. Και μετά την έναρξη του εμφύλιου πολέμου υπήρξαν μαζικές και αδυσώπητες επιθέσεις από σχεδόν όλα τα κόμματα εναντίον πολιτών και υποδομών, συμπεριλαμβανομένων των υδάτινων πόρων. Επιθέσεις στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας υδάτων του Χαλεπίου, επιθέσεις στο Ιράκ σε τοπικά συστήματα ύδρευσης – χρήση του νερού ως όπλου. Το ISIS κατέλαβε φράγματα στον Τίγρη και τον Ευφράτη και απελευθέρωσε νερό στα κατάντη χωριά για να αποτρέψει επιθέσεις στις βάσεις του".
"Ο πόλεμος του νερού" είναι ένας ταιριαστός τίτλος, είπε ο Gleick, αλλά πιστεύει ότι οποιαδήποτε τέτοια σύγκρουση μεταξύ εθνών θα ήταν πιο περίπλοκη. "Η Ινδία και το Πακιστάν παλεύουν από πάντα για το νερό στην περιοχή του Κασμίρ", ανέφερε, "αλλά, αν μια διαμάχη εξελισσόταν σε πόλεμο, το νερό θα ήταν μόνο ένα μέρος της αιτίας. Η Αίγυπτος έχει απειλήσει την Αιθιοπία για ένα φράγμα που χτίζει πάνω στο Νείλο στα σύνορα της Αιθιοπίας και του Σουδάν. Η Αίγυπτος είναι απόλυτα εξαρτημένη από το Νείλο, αλλά θα έκαναν επίθεση στο φράγμα; Δεν το νομίζω, αλλά είναι δυνατό".
Το μέλλον είναι σπάνια μια συνέχεια του παρόντος και συνήθως δεν εκτυλίσσεται όπως περιμένουμε. Ίσως να μη μας τελειώσει το νερό. Ίσως η επιστήμη να βρει ένα καλύτερο μέσο για την παροχή πόσιμου νερού από το νερό που αποβάλλεται και τα λύματα. Έχουμε την τάση να σκεφτόμαστε ότι οι κοινωνικές καταστροφές συμβαίνουν σε μέρη όπου οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί από εμάς, όμως τα θέματα φυλής και πολιτισμού φαίνονται μη σχετικά όταν όλοι χρειαζόμαστε 2 λίτρα καθημερινά για να επιβιώσουμε. Όταν μια περιοχή στερέψει από νερό, οι άνθρωποι που παραμένουν εκεί δεν πεθαίνουν πραγματικά από τη δίψα. Πεθαίνουν κυρίως από τις ασθένειες που προέρχονται από την κατανάλωση κακού νερού. Σ’ αυτές τις περιοχές η εξίσωση είναι σύντομη: η ζήτηση, η απλή ανθρώπινη ανάγκη, η διαβεβαίωση, ακόμα και ενός δικαιώματος, ξεπερνά την προσφορά.
https://esquire.com.gr/epikairotita/periballon/4618/o-polemos-tou-nerou-einai-idi-edo
