«Μαύρη Τρίτη» του 1929: Τα κρίσιμα μαθήματα από την ιστορία των οικονομικών κύκλων, που ο καπιταλιστικός κόσμος φαίνεται να μην πήρε ποτέ...
Σαν σήμερα, ακριβώς πριν από 90 χρόνια, το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης βυθίζεται σε μια από τις χειρότερες κρίσεις της ιστορίας του. Χιλιάδες πανικόβλητοι επενδυτές τρέχουν να ξεφορτωθούν τις μετοχές τους και να περισώσουν ό,τι μπορούν. 16,4 εκατομμύρια μετοχές –τέσσερις φορές πάνω από το συνηθισμένο– αλλάζουν χέρια μέσα σε λίγες ώρες και στο τέλος της ημέρας οι απώλειες φτάνουν τα 14 δισ. δολάρια. Σε σημερινά χρήματα, πάνω από 200 δισ. δολάρια.
Ηταν Τρίτη 29 Οκτωβρίου του 1929, η τέταρτη και τελευταία ημέρα του μεγαλύτερου χρηματιστηριακού κραχ που σημειώθηκε στη διάρκεια του 20ού αιώνα.
Η επονομαζόμενη και «Μαύρη Τρίτη» σηματοδοτεί το τέλος της ισχυρής οικονομικής επέκτασης που καταγράφουν οι ΗΠΑ μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και παράλληλα την έναρξη της 12ετούς Μεγάλης Υφεσης που διήρκεσε έως τις αρχές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και επηρέασε όλες τις μεγάλες βιομηχανικές χώρες της Δύσης.
Με την έναρξη των συναλλαγών της 29ης Οκτωβρίου 1929 στη Wall Street, ο δείκτης των μετοχών υψηλής κεφαλαιοποίησης της Dow Jones βουτά 11% χαμηλότερα, στις 252,6 μονάδες. Πανικόβλητοι πωλητές μετοχών φωνάζουν όσο πιο δυνατά μπορούν «Πούλα! Πούλα!», τόσο δυνατά που κανείς δεν ακούει το κουδούνι έναρξης της συνεδρίασης.
Εχει προηγηθεί το ξεπούλημα της «Μαύρης Δευτέρας» 28 Οκτωβρίου, όπου ο Dow έκλεισε με πτώση 13%, αλλά και η «Μαύρη Πέμπτη» 24 Οκτωβρίου, όπου ενδοσυνεδριακά έχανε 11%, αλλά στο τέλος διασώθηκε χάρη στις συντονισμένες αγορές από μεγάλες τράπεζες.
Στις 29 Οκτωβρίου, όμως, οι εντολές πώλησης των μετοχών έπεφταν βροχή. Μία μόνο ώρα από την έναρξη της συνεδρίασης είχαν αλλάξει χέρια 3 εκατ. μετοχές, ενώ είχε χαθεί χρηματιστηριακή αξία 2 εκατ. δολαρίων. Καθώς η μέρα προχωρά, ο Dow υποχωρεί στις 212,33 μονάδες.
Λόγω του τεράστιου όγκου συναλλαγών, η ταινία καταγραφής των τιμών των μετοχών μένει ώρες πίσω. Αυτό σημαίνει ότι οι επενδυτές στις διάφορες Πολιτείες των ΗΠΑ δεν γνωρίζουν πόσα χάνουν. Τηλεφωνούν μανιωδώς στους χρηματιστές, δίνοντας εντολές πώλησης και, όταν δεν μπορούν να τους πιάσουν στο τηλέφωνο, τηλεγραφούν.Σύμφωνα με τη Western Union, ο όγκος των τηλεγραφημάτων εκείνη την ημέρα ήταν τριπλάσιος του κανονικού. Οι traders γράφουν τις εντολές των πελατών τους σε κομμάτια από χαρτί. Ομως οι εντολές ήταν τόσο πολλές, που οι traders αδυνατούν να τις εκτελέσουν. Γέμιζαν απλά με αυτές τα καλάθια απορριμμάτων. Στο πανδαιμόνιο που επικρατεί, οι πρώτοι καβγάδες δεν αργούν να ξεσπάσουν και αρκετοί traders καταρρέουν στην αίθουσα των συναλλαγών.
Μέρος του πανικού ήταν αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο οι επενδυτές έπαιζαν στο Χρηματιστήριο στη δεκαετία του 1920. Δεν υπήρχε άμεση πρόσβαση στην πληροφόρηση – π.χ. όπως σήμερα μέσω του Ιντερνετ. Οι τιμές των μετοχών τυπώνονταν από μια μηχανή σε μια ταινία από χαρτί.
Καθώς οι τιμές των μετοχών έπεφταν ασταμάτητα, η μηχανή δεν μπορούσε να ακολουθήσει τον ρυθμό. Ετσι, οι τιμές έφταναν στα μηχανήματα που διατηρούσαν στα γραφεία τους οι χρηματιστηριακές εταιρείες όλης της χώρας και τους επενδυτές ώρες μετά. Κανείς δεν γνώριζε πόσο άσχημα ήταν τα πράγματα και αυτό ενέτεινε τον πανικό.
Πλήθη επενδυτών μαζεύτηκαν έτσι έξω από το Χρηματιστήριο και η αστυνομία προσπαθούσε να επιβάλει την τάξη. Στο τέλος της ημέρας, ο Dow Jones έκλεισε με πτώση 12%, ενώ ο ημερήσιος όγκος συναλλαγών χτυπά ιστορικό ρεκόρ που κρατά για 40 περίπου χρόνια.
Στη διάρκεια των τεσσάρων χρηματιστηριακών συνεδριάσεων που διαρκεί το κραχ (24-29 Οκτωβρίου), ο Dow υποχωρεί 25%, ενώ οι επενδυτές χάνουν περί τα 30 δισ. δολάρια, ποσό 10πλάσιο του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού των ΗΠΑ το 1929 και υψηλότερο των συνολικών δαπανών της αμερικανικής κυβέρνησης στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οδυνηρή συνέχεια
Μετά το κραχ, οι τιμές των μετοχών συνέχισαν να υποχωρούν και στις 13 Νοεμβρίου υποχωρούν σε χαμηλό έτους. Παρά την ανάκαμψη που σημειώνουν, η συνέχεια ήταν ακόμη πιο οδυνηρή, αφού εν μέσω απλήρωτων δανείων που είχαν χορηγήσει χιλιάδες τράπεζες χρεοκοπούν και η εμπιστοσύνη προς το αμερικανικό χρηματοοικονομικό σύστημα χάνεται ολοκληρωτικά.
Στις 8 Ιουλίου του 1932 ο Dow Jones υποχωρεί στις 41,22 μονάδες, 89% χαμηλότερα από το ανώτατο επίπεδο των 381,17 μονάδων που είχε πετύχει στις αρχές Σεπτεμβρίου 1929 και στο χαμηλότερο επίπεδό του για τον 20ό αιώνα.
Η αμερικανική οικονομία χάνει συνολικά πάνω από 100 δισ. δολάρια, σε σημερινές τιμές, δηλαδή, πάνω από 1,5 τρισ. δολάρια.
Κανείς δεν ήθελε να ακούσει τις προειδοποιήσεις για την κατάρρευση
Αν και τα μηνύματα επικείμενης επιβράδυνσης στην πραγματική οικονομία αυξάνονταν μέχρι την άνοιξη του 1929, o Dow Jones κατέγραψε στους επόμενους μήνες και πιο συγκεκριμένα στο διάστημα Ιουνίου-Σεπτεμβρίου άνοδο 20%.
Στις 3 Σεπτεμβρίου ο Dow Jones φτάνει στις 381,17 μονάδες, το υψηλότερο επίπεδο της 9ετούς ανοδικής τροχιάς του, στη διάρκεια της οποίας είχε δεκαπλασιάσει την αξία του.
Η ευφορία του Σεπτεμβρίου διακόπηκε από την πρόβλεψη ενός επιφανούς τότε χρηματιστή, του Ρότζερ Μπάμπσον, για «επερχόμενο κραχ».
Η προειδοποίηση οδήγησε σε πτώση των μετοχών και επί της ουσίας αποτελεί την απαρχή του κραχ που κορυφώθηκε τον Οκτώβριο.
Ωστόσο, οι παίκτες της αγοράς έκλειναν τα αυτιά τους σε αυτές τις προειδοποιήσεις και η πτώση που σημειώθηκε εξαιτίας της πρόβλεψης του Μπάμπσον εκλήφθηκε ως «υγιής διόρθωση και ευκαιρία για αγορές».
Στις 20 Σεπτεμβρίου, πάντως, τα πράγματα έγιναν πιο σοβαρά. Το Χρηματιστήριο του Λονδίνου κατέρρευσε μετά τη σύλληψη και φυλάκιση του μεγαλοεπενδυτή Κλάρενς Χέιτρι για απάτη, επιδρώντας αρνητικά στην εμπιστοσύνη των επενδυτών.
Στις ημέρες που ακολούθησαν και μέχρι το κραχ του Οκτωβρίου, η αστάθεια ήταν το βασικό χαρακτηριστικό της αγοράς.
Οταν, τελικά, η αγορά κατέρρευσε στα τέλη Οκτωβρίου, χιλιάδες από τους επενδυτές που είχαν ποντάρει στις μετοχές με δανεικά αδυνατούσαν να αποπληρώσουν τα χρέη τους.
Κάποιοι εξ αυτών αυτοκτονούσαν πηδώντας από τα παράθυρα, ενώ στoυς χώρους υποδοχής των ξενοδοχείων της Νέας Υόρκης οι υπάλληλοι ρωτούσαν κυνικά τους νέους πελάτες: «Θέλετε δωμάτιο για να κοιμηθείτε ή για να πηδήξετε;».
Η θεαματική άνοδος και πτώση του βιομηχανικού δείκτη Dow Jones
1. 1/1/1929. Το κλίμα είναι πανηγυρικό, η εμπιστοσύνη της αγοράς είναι στο υψηλότερο σημείο από ποτέ και ουδείς διανοείται ότι οι καλοί καιροί κάποτε θα τελειώσουν.
2. 3/9/1929. Οι τιμές των μετοχών ανεβαίνουν σε νέα επίπεδα ρεκόρ. Στο σημείο αυτό όλο το αμερικανικό έθνος μοιάζει να πιστεύει ότι οι μετοχές θα ανεβαίνουν απεριόριστα.
3. «Μαύρη Πέμπτη», 24/10/1929. Το πρώτο μεγάλο κραχ. Ο Dow Jones ενδοσυνεδριακά έχασε μέχρι και 11%, αλλά με παρέμβαση των τραπεζών οι απώλειες περιορίζονται στο 2%.
4. «Μαύρη Τρίτη», 29/10/1929.
Ο βιομηχανικός δείκτης χάνει 12%, πάνω από 16 εκατ. μετοχές αλλάζουν χέρια.
5. 13/11/1929. Η Wall Street μοιάζει να έχει πιάσει πάτο. Η ανάκαμψη αργεί, αλλά τουλάχιστον η κατάρρευση της αγοράς φαίνεται ότι έχει δώσει τη θέση της στη σταθεροποίηση.
6. 17/4/1930. Την άνοιξη του 1930 η Wall Street δίνει την εντύπωση ότι αφήνει πίσω της το κραχ, καθώς οι μετοχές ανακτούν μέρος του χαμένου εδάφους. Ωστόσο, την ίδια στιγμή το παγκόσμιο εμπόριο ασφυκτιά καθώς η τραπεζική πίστη στις ΗΠΑ έχει στεγνώσει.
7. Το μεγαλύτερο κραχ, 8/7/1932.
Ο Dow Jones πέφτει στο χαμηλότερο επίπεδο όλων των εποχών, στις 41 μονάδες, σχεδόν 90% κάτω από το ιστορικό υψηλό της 3/9/1929.
Τα «Roaring Twenties», η αλματώδης ανάπτυξη και η κερδοσκοπική φούσκα
Για αρκετούς όσα διαδραματίστηκαν τη «Μαύρη Τρίτη» αλλά και τις προηγούμενες ημέρες του κραχ ήταν σε μεγάλο βαθμό αναμενόμενα. Τα «Roaring Twenties» (η δεκαετία του 1920) αποτέλεσαν για τις ΗΠΑ μια περίοδο συνεχούς οικονομικής ανάπτυξης, αυξανόμενου πλούτου αλλά και υπερβολών.
Στο δεύτερο μισό αυτής της δεκαετίας η οικονομία βρυχάται: η παραγωγή χάλυβα, η κατασκευή κτιρίων, ο τζίρος της λιανικής, ο αριθμός αυτοκινήτων, ακόμη και τα εισιτήρια των τρένων χτυπούν το ένα ρεκόρ μετά το άλλο. Τα συνολικά κέρδη 536 βιομηχανικών και εμπορικών εταιρειών αυξάνονται στο α’ εξάμηνο του 1929 κατά 36,6% σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Τα νούμερα αυτά σε συνδυασμό με τον εύκολο δανεισμό θέτουν τη βάση για ένα άνευ προηγουμένου κερδοσκοπικό παίγνιο και δελεάζουν αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες Αμερικανούς να προβούν στην αναζήτηση καλύτερης τύχης μέσω της Wall Street. Μεγάλο μέρος αυτών των επενδυτών δανείζονται προκειμένου να αγοράσουν τις μετοχές.
Εως τον Αύγουστο του 1929, οι χρηματιστές δάνειζαν συνήθως στους μικροεπενδυτές πάνω από τα 2/3 της ονομαστικής αξίας των μετοχών που αγόραζαν για λογαριασμό τους. Ετσι, αρκετοί επενδυτές προβαίνουν σε εντολές αγοράς μεγάλου όγκου μετοχών, προκαταβάλλοντας μόλις το 10%-20% της αξίας τους. Ο συνολικός δανεισμός αγγίζει τα 8,5 δισ. δολάρια, όσο δηλαδή όλο το χρήμα σε κυκλοφορία εκείνη την περίοδο στις ΗΠΑ.
Η συνεχής άνοδος των μετοχών ενθαρρύνει ακόμη περισσότερους Αμερικανούς να επενδύσουν σε μετοχές με την ελπίδα ότι οι τιμές τους θα αυξηθούν περαιτέρω.
Η καλπάζουσα κερδοσκοπία τροφοδοτεί έτσι περαιτέρω άνοδο και μεγαλώνει τη φούσκα. Η αναλογία τιμής μετοχών και κερδών (p/e) για τις εισηγμένες επιχειρήσεις που συνθέτουν τον δείκτη S&P Composite της Wall Street αγγίζει τον Σεπτέμβριο του 1929 το 32,6, πολύ μακριά (σχεδόν διπλάσια) από τα ιστορικά φυσιολογικά επίπεδα, υποδηλώνοντας ακραία υπερτιμήμενους τίτλους.
Τα μηνύματα για ύπαρξη φούσκας και τον κίνδυνο να σκάσει υπήρχαν βέβαια αρκετό διάστημα πριν, αλλά κανείς δεν ήθελε να τα ακούσει.
Στις 25 Μαρτίου 1929, ύστερα από προειδοποίηση της Fed για την υπερβολική κερδοσκοπία, είχε σημειωθεί απότομο ξεπούλημα μετοχών και μικρό κραχ. Ωστόσο, δύο ημέρες αργότερα, η National City Bank ανακοίνωσε ότι θα παρέχει πιστώσεις 25 εκατ. δολαρίων προκειμένου να σταματήσει η πτώση της αγοράς. Η κίνηση αυτή σταμάτησε την πτώση και η αγορά εκτοξεύθηκε στη συνέχεια.
https://www.efsyn.gr/oikonomia/diethnis-oikonomia/216660_krah-poy-allaxe-rizika-tin-eikona-toy-planiti
