«Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των όρισαν
και φυλάγουν Θερμοπύλες». (Κ. Καβάφης)
Λεωνίδας: Ο Σπαρτιάτης βασιλιάς, ο θρύλος των κατοπινών χρόνων, το παράδειγμα προς μίμηση για κάθε ηγέτη, ήταν εκείνος που έκανε μια ολόκληρη αυτοκρατορία να παραληρεί με δέος στη σορό του, μη γνωρίζοντας πόσο τέλεια είχε σχεδιάσει ο υψηλός νεκρός τον οριστικό χαμό της.
Εκείνα τα χρόνια που οι ηγέτες τηρούσαν με τιμή τον όρκο τους έναντι της πατρίδας τους και του λαού τους, μια χούφτα πολεμιστές με τον βασιλιά τους αρνήθηκαν να υποδουλωθούν στην μεγαλύτερη αυτοκρατορία, την αυτοκρατορία των Περσών.
Ο Λεωνίδας γεννήθηκε περίπου το 540 π.Χ. και προερχόταν από την δυναστεία των Αγιαδών, απόγονος του Ηρακλής, όπως πιστευόταν. Στον θρόνο της Σπάρτης ανέβηκε το 488 π.Χ. Και οκτώ χρόνια αργότερα άφηνε την τελευταία του πνοή στην Μάχη των Θερμοπυλών, μαζί με τους στρατιώτες του, ύστερα από την προδοσία του Εφιάλτη, δίνοντας στο μεταξύ χρόνο στους Αθηναίους να προετοιμαστούν καλά για να αντιμετωπίσουν τον Ξέρξη. Όπως και έγινε: Στην ναυμαχία της Σαλαμίνας οι Πέρσες αποδεκατίστηκαν! Σύμφωνα με τους σύγχρονους ιστορικούς, αυτή η νίκη των Ελλήνων έναντι των Περσών δεν έσωσε μόνο την Ελλάδα, αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη.
Ο Λεωνίδας ήταν έμπειρος στρατιωτικός, καθώς έλαβε την σπαρτιατική εκπαίδευση από μικρή ηλικία, όπως όλα τα αγόρια εκείνη την εποχή, χωρίς να εξαιρεθεί επειδή ανήκε σε βασιλική οικογένεια. Επιπλέον, είχε πάρει μέρος σε πολλές εκστρατείες ως απλός στρατιώτης. Στην μάχη του Μαραθώνα, μέσα σε τρεις μόνο ημέρες είχε οδηγήσει τους 2.000 στρατιώτες του στο πεδίο της μάχης. Παρ’ όλα αυτά άργησε, η μάχη είχε δοθεί με νικητές τους Αθηναίους. Ωστόσο, ως στρατιωτικός έβγαλε τα συμπεράσματά του για τον αιώνιο εχθρό του, που ήξερε πως θα τον ξαναβρεί μπροστά του, έχοντας πλέον πολύτιμες πληροφορίες. Και τον βρήκε, δέκα χρόνια μετά, στις Θερμοπύλες.
Στο έβδομο βιβλίο του «Ηροδότου Ιστορία», ο μεγάλος ιστορικός μάς λέει: «Αυτή λοιπόν ήταν η θέση του Ξέρξη και του στρατού του στην Τραχινία της Μηλίδας, ενώ οι Έλληνες είχαν καταλάβει τα στενά που είναι γνωστά στους ντόπιους ως Πύλες, αυτά που οι υπόλοιποι Έλληνες ονομάζουν Θερμοπύλες».
Ο χρησμός του Μαντείου των Δελφών έλεγε πως «Η πόλη της Σπάρτης θα σβηστεί από τον χάρτη ή θα θρηνήσει τον βασιλιά της». Αυτό όχι μόνο δεν αποθάρρυνε τον Λεωνίδα, αλλά ζήτησε να πάει αυτός στις Θερμοπύλες να αναμετρηθεί με τον Ξέρξη, καθώς το σύστημα το σπαρτιατικό ήταν δυαδικό, και υπήρχε στον θρόνο και ο Λεωτυχίδης Β΄. Καλεί 300 Σπαρτιάτες που να έχουν όμως γιο για να μη χαθεί η γενιά τους εάν σκοτωθούν στην μάχη, το τιμητικό τμήμα του στρατού του στο οποίο ανήκε και ο ίδιος καθώς είχε ήδη αποκτήσει τον γιο του τον Πλείσταρχο. Κοντά στους 300 ήταν και 700 Θεσπιείς, αλλά και κάποιες ακόμη χιλιάδες Ελλήνων. Ο Ηρόδοτος υπολόγιζε τον ελληνικό στρατό σε περίπου 6.000, ενώ ο Διόδωρος σε περίπου 7.500. Όσον αφορά τον περσικό στρατό ο Ηρόδοτος τον ανεβάζει σε 2,6 στρατιώτες, ο Σιμωνίδης ο Κείος μιλά για 4 εκατομμύρια, και ο Κτησίας μιλάει για 800.000 στρατιώτες. Οι σύγχρονοι ιστορικοί κατεβάζουν τον αριθμό από 100.000-300.000 Πέρσες στρατιώτες.
«Μολών λαβέ!»
Ο Ξέρξης δεν επιτέθηκε αμέσως στον ελληνικό στρατό. Πίστευε πως οι Έλληνες θα τραπούν σε φυγή, μπροστά στην μεγαλύτερη δική του δύναμη. Και απορούσε για ποιον λόγο οι άνδρες αυτοί πλένονταν, αρωματίζονταν και γυμνάζονταν μπροστά στην είσοδο των στενών. Απευθύνθηκε λοιπόν στον Δημάρατο –εξόριστο βασιλιά της Σπάρτης που είχε καταφύγει στην περσική αυλή– ζητώντας εξηγήσεις για την παράξενη συμπεριφορά των Ελλήνων. Κι εκείνος του εξήγησε ότι ήταν αποφασισμένοι ακόμη και να πεθάνουν, αρκεί να εμποδίσουν τους Πέρσες να περάσουν τα στενά, και είχαν έθιμο να περιποιούνται το σώμα τους και τα μαλλιά τους όταν δεν ήξεραν αν θα ζήσουν ή όχι.
Μη πιστεύοντας τίποτε από αυτά ο Ξέρξης στέλνει αντιπροσωπεία του στον Λεωνίδα και του ζητά να προσχωρήσει στο δικό του στρατόπεδο με αντάλλαγμα ένα κομμάτι της περσικής αυτοκρατορίας μεγαλύτερο από την Ελλάδα. Η απάντηση του Σπαρτιάτη βασιλιά, κατά τον Πλούταρχο, ήταν: «Αν μπορούσες να καταλάβεις το τι είναι καλό στην ζωή, δεν θα επιθυμούσες ξένα πράγματα. Για μένα είναι καλύτερο να πεθάνω για την Ελλάδα, παρά να είμαι μονάρχης στους ομοφύλους μου. Όσο για την χώρα που υπόσχεσαι να μας δώσεις, και θα είναι μεγαλύτερη από την σημερινή Ελλάδα, πρέπει να ξέρεις ότι οι Έλληνες έμαθαν από τους πατέρες τους, να αποκτούν εδάφη με την ανδρεία, και όχι με την δειλία».
Ο Ξέρξης δεν το βάζει κάτω και στέλνει δεύτερη αντιπροσωπεία, ζητώντας του τώρα να παραδώσει τα όπλα του, για να πάρει την απάντηση: «Μολών λαβέ!»
Και ξεκίνησε η σφοδρή μάχη, με τους Πέρσες να υποχωρούν, με σημαντικές απώλειες. Τότε ο Ξέρξης στέλνει το επίλεκτο σώμα του, τους 10.000 «Αθανάτους», αλλά και πάλι εις μάτην. Την επόμενη μέρα, το ίδιο, οι απώλειες του περσικού στρατού είναι καταστροφικές για τον Ξέρξη.
Και τότε ήρθε ο Εφιάλτης να του λύσει το μεγάλο πρόβλημα, από την Αντίκυρα της Μαλίδας, ο οποίος, αφού του εξήγησε ότι γνώριζε πολύ καλά εκείνη την περιοχή, του είπε πως υπάρχει μια στενή και δύσβατη διάβαση, η Ανοπαία ατραπός, η οποία ξεκινάει από τον Ασωπό ποταμό και καταλήγει σε πολύ μικρή απόσταση από το τρίτο στενό των Θερμοπυλών, δηλαδή στα νώτα των ελληνικών δυνάμεων.
Από εκείνο το σημείο και μετά, η μάχη πλέον είχε κριθεί, με το όνομα του Εφιάλτη να συμβολίζει την προδοσία.
Ο Λεωνίδας με τον στρατό του, προδομένοι πλέον, έπεσαν ηρωικά σε μια μάχη που έμεινε στην παγκόσμια ιστορία να συμβολίζει την ανδρεία και την αυτοθυσία.
Τα επιγράμματα
Από την αρχή της μάχης των Θερμοπυλών οι νεκροί θάβονταν στο σημείο που έπεσαν. Έτσι, στα στενά μετά το πέρας της μάχης, χαράχτηκαν τρία επιγράμματα.
Προς τιμήν των ανδρών που έπεσαν από όλες τις ελληνικές πόλεις χαράχτηκε το επίγραμμα:
«ΜΥΡΙΑΣΙΝ ΠΟΤΕ ΤΗΔΕ ΤΡΙΗΚΟΣΙΑΙΣ ΕΜΑΧΟΝΤΟ ΕΚ ΠΕΛΟΠΟΝΝΑΣΟΥ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΤΕΤΤΟΡΕΣ»
(«Εδώ κάποτε πολεμούσαν με τριάντα μυριάδες, τέσσερις χιλιάδες Πελοποννήσιοι»)
Προς τιμήν του μάντη Μεγιστία που αρνήθηκε να εγκαταλείψει τον βασιλιά της Σπάρτης και να φύγει όπως αυτός του είχε επιτρέψει, γράφτηκε το εξής επίγραμμα:
«ΜΝΗΜΑ ΤΟΔΕ ΚΛΕΙΝΟΙΟ ΜΕΓΙΣΤΙΑ, ΟΝ ΠΟΤΕ ΜΗΔΟΙ ΣΠΕΡΧΕΙΟΝ ΠΟΤΑΜΟΝ ΚΤΕΙΝΑΝ ΑΜΕΙΨΑΜΕΝΟΙ, ΜΑΝΤΙΟΣ, ΟΣ ΤΟΤΕ ΚΗΡΑΣ ΕΠΕΡΧΟΜΕΝΑΣ ΣΑΦΑ ΕΙΔΩΣ ΟΥΚ ΕΤΛΗ ΣΠΑΡΤΗΣ ΗΓΕΜΟΝΑΣ ΠΡΟΛΙΠΕΙΝ»
(«Τούτο το μνημείο είναι του ξακουστού Μεγιστία που κάποτε οι Μήδοι, όταν πέρασαν τον Σπερχειό ποταμό, τον σκότωσαν, τον μάντη, που, παρόλο που ήξερε καλά τον θάνατο που τον περίμενε, δεν καταδέχτηκε να αφήσει τον βασιλιά της Σπάρτης»
Προς τιμήν των τριακοσίων Σπαρτιατών και του βασιλιά Λεωνίδα, ο επιγραμματοποιός Σιμωνίδης έγραψε:
«Ω ΞΕΙΝ, ΑΓΓΕΛΕΙΝ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΟΙΣ ΟΤΙ ΤΗΔΕ ΚΕΙΜΕΘΑ ΤΟΙΣ ΚΕΙΝΩΝ ΡΗΜΑΣΙ ΠΕΙΘΟΜΕΝΟΙ»
(«Ξένε, να πεις στους Λακεδαιμόνιους ότι είμαστε εδώ θαμμένοι υπακούοντας στους νόμους τους»)
Γοργώ: η θρυλική βασίλισσα της Σπάρτης
Η Γοργώ ήταν η πανέμορφη και δυναμική γυναίκα του Λεωνίδα. Πιστεύεται ότι την ώρα που αποχαιρετούσε τον βασιλιά και άντρα της του είπε την ιστορική φράση: «Ή ταν ή επί τας». Επίσης στην ίδια αποδίδεται και μια άλλη ιστορική φράση: Όταν κάποια γυναίκα της Αττικής την ρώτησε: «Γιατί μόνο εσείς, οι Λάκαινες, έχετε εξουσία πάνω στους άνδρες;», η Γοργώ απάντησε: «Επειδή είμαστε και οι μόνες που γεννάμε άντρες!».
Αποχαιρετώντας τον Λεωνίδα, τον ρώτησε τι θα ήθελε να κάνει σε περίπτωση που εκείνος σκοτωνόταν στον πόλεμο. Ο Λεωνίδας της απάντησε να παντρευτεί έναν καλό άνθρωπο και να κάνει καλά παιδιά. Και ναι μεν ο Λεωνίδας έπεσε ηρωικά στις Θερμοπύλες τιμώντας την υπόσχεσή του, εκείνη όμως δεν παντρεύτηκε ποτέ ξανά…
