Βιογραφικό
Ο Δημοσθένης ήταν Έλληνας πολιτικός και ρήτορας της αρχαίας Αθήνας.
Οι λόγοι του αποτελούνε σημαντική έκφραση της αθηναϊκής πνευματικής ικανότητας και παρέχουν μία εικόνα για τη πολιτική και τον πολιτισμό της Αρχαίας Ελλάδας κατά τον 4ο αι. π.Χ. Θεωρείται ο σημαντικώτερος ρήτορας της αρχαιότητας κι όλων των εποχών, μαθητής του Ισοκράτη και του Ισαίου.
Γεννήθηκε στην Αθήνα στο δήμο Παιανίας, από ευκατάστατη οικογένεια, το 384 π.Χ.. Τον πατέρα του, που ήταν οπλουργός στο επάγγελμα, τονε λέγαν επίσης Δημοσθένη και τη μητέρα του Κλεόβουλη κι η οικογένειά της καταγόταν από Ελληνες της Σκυθίας, γεγονός που επέτρεψε αργότερα στον άσπονδο εχθρό του Δημοσθένη, ρήτορα Αισχίνη να τον αποκαλεί χλευαστικά Σκύθη.
Το πλήρες όνομά του λοιπόν ήτανε Δημοσθένης Δημοσθένους Παιανιεύς. Από μικρός δοκίμασε τη πίκρα της ζωής, γιατί, χάνοντας τον πατέρα του στα 7 του, οι 3 κηδεμόνες που είχαν οριστεί για τη περιουσία του θανόντος, καταχραστήκανε τη πατρική του περιουσία (ένας από αυτούς ήταν ο Δημοφών).
Αυτοί είχαν αναλάβει επίσης την υποχρώση να φροντίσουν ώστε ο μικρός να λάβει σωστή εκπαίδευση, διαπαιδαγώση αλλά κι επιβίωση, αλλά και τη μητέρα. Αυτοί όμως όχι μόνο παραμελήσανε όλ' αυτά, αλλά καταχραστήκανε και μεγάλο μέρος της περιουσίας, ώστε όταν ενηλικιώθηκε ο Δημοσθένης να βρει ψίχουλα της μόνον.
Το αποτέλεσμα ήταν ότι ο έφηβος Δημοσθένης, χωρίς την κατάλληλη φυσική αγωγή, απέκτησε μάλλον καχεκτική σωματική διάπλαση. Επιπλέον ήταν βραδύγλωσσος.
Ωστόσο ήτανε προικισμένος με ευφυΐα και μεγάλη ψυχική δύναμη. Οταν συνειδητοποίησε πόσο τον είχαν βλάψει οι κηδεμόνες του, αποφάσισε να ασχοληθεί με τη ρητορική για να μπορέσει μια μέρα να τους οδηγήσει ενώπιον της δικαιοσύνης. Όταν μεγάλωσε, μαθήτευσε στο πλευρό του Ισαίου κι έμαθε τη τέχνη του λόγου για να τους εκδικηθεί.
Στα 18 του χρόνια πήρε δικαιωματικά τα απομεινάρια της πατρικής περιουσίας και παρά τη βραδυγλωσσία του αποφάσισε να υπερασπιστεί ο ίδιος την υπόθεσή του στο δικαστήριο εναντίον των κηδεμόνων του. Με θαυμαστή θέληση και μέθοδο κατόρθωσε να κατανικήσει τη βραδυγλωσσία του και να δυναμώσει τη φωνή του, ώστε να μπορεί να αγορεύει μπροστά στο πολυπληθές και θορυβώδες κοινό της Εκκλησίας του Δήμου. Συνέταξε λόγους και τους έστειλε σε δίκη, την οποία κέρδισε δίχως όμως να καταφέρει να πάρει πίσω την περιουσία του κι αναγκάστηκε, για να ζήσει, να γράφει λόγους και να πληρώνεται. Η συγγραφή λόγων του απέφερε καλά χρήματα, αλλά δεν του αρκούσε αυτό. Επιθυμούσε να ρητορεύει στην εκκλησία του Δήμου. Στην εκκλησία του δήμου που προσπάθησε δις να μιλήσει δεν τα κατάφερε, γιατί τον εμπόδιζαν η νευρικότητά του κι η δυσκολία να προφέρει το λ και το ρ. Τονε πλήγωσε αυτή η ταπείνωση, τόσο, που αποφάσισε να λυτρωθεί από τα ελαττώματά του. Ο βάταλος (τσεβδός) όπως τον έλεγε η παραμάνα του, με τη πίστη και την επιμονή του, πότε ανεβαίνοντας στο Λυκαβηττό και πότε κατεβαίνοντας στο Φάληρο, με την απαγγελία που έκανε σε διάφορους λόγους, μπόρεσε να νικήσει τις δυσκολίες στην άρθρωση, την κάποια του δειλία και να πετύχει τη κυριαρχία στις κινήσεις του. Ήτανε πια σε θέση να παρουσιαστεί στην εκκλησία του δήμου και να μιλήσει.
Οπως μας πληροφορεί ο Πλούταρχος, πήγαινε καθημερινά στη παραλία και γεμίζοντας το στόμα του χαλίκια στεκότανε μπροστά στη θάλασσα κι επαναλάμβανε από στήθους λόγους που είχε ακούσει στη Βουλή, προσπαθώντας με την ένταση της φωνής του να ξεπεράσει τον πάταγο που κάνανε τα κύματα, καθώς ξεσπούσαν με δύναμη πάνω στην ακτή. Παράλληλα μαθήτευσε κοντά στον δικανικό ρήτορα Ισαίο ενώ μελετούσε μόνος του το έργο του Θουκυδίδη. Οι πρώτοι λόγοι που εκφώνησε ο Δημοσθένης, όπως προείπα, στρέφονταν κατά των κηδεμόνων του. Κέρδισε τη δίκη και την αρχή μιας λαμπρής σταδιοδρομίας. Γρήγορα διακρίθηκε ως λογογράφος, απέκτησε φήμη και χρήματα κι όταν στα 30 του χρόνια θέλησε να αφιερωθεί στη πολιτική, ήτανε πλέον αρκετά εύπορος. H 1η εμφάνισή του στον πολιτικό στίβο της Βουλής και της Εκκλησίας του Δήμου έγινε το 354 π.X. με το λόγο Περί συμμοριών που αφορούσε στην υποχρέωση των ευπόρων πολιτών να δώσουνε χρήματα για τη συγκρότηση στόλου εν όψει των φημών για νέα περσική απειλή.
Λίγον αργότερα κατάλαβε πως η πραγματική απειλή για την ελευθερία της Αθήνας αλλά κι όλης της Ελλάδας δεν προερχόταν από τους Πέρσες αλλά από τους Μακεδόνες του Φιλίππου. Προσπάθησε με τους 4 Φιλιππικούς λόγους του (η γνησιότητα του 4ου αμφισβητείται) και με τους 3 Ολυνθιακούς του, καθώς και με τους λόγους Περί ειρήνης και Περί των εν Χερρονήσω να πείσει τους συμπατριώτες του να οργανωθούνε για να αντιμετωπίσουεν τον από Βορρά κίνδυνο. Ωστόσο η φιλομακεδονική παράταξη είχεν αρκετούς οπαδούς. Αρχηγός της ήταν ο ρήτορας Αισχίνης, τον οποίον ο Δημοσθένης κατηγόρησε στον Περί παραπρεσβείας λόγο του για δωροληψία (από το Φίλιππο) κατά τη σύναψη της Φιλοκρατείου ειρήνης ανάμεσα στους Μακεδόνες και στους Αθηναίους το 346 π.X. Με τον Γ' Φιλιππικό του έπεισε τελικά τους Αθηναίους να συμμαχήσουν με τους Θηβαίους για να αντισταθούν εναντίον του Φιλίππου. Αλλά στη μάχη της Χαιρώνειας οι σύμμαχοι ηττήθηκαν. Ο Φίλιππος, δείχνοντας επιείκεια προς την Αθήνα, κατέλαβε μόνο τη Θήβα. Στη μάχη είχε λάβει μέρος κι ο Δημοσθένης ως απλός στρατιώτης, αλλά ο Αισχίνης τονε κατηγόρησε ότι είχε δειλιάσει κι είχε φύγει ρίψας τα όπλα. Ωστόσο παρά την ήττα στη Χαιρώνεια και τις κατηγορίες του Αισχίνη η επιρροή του Δημοσθένη όχι μόνο δεν μειώθηκε αλλά αυξήθηκε κιόλας.
Οι 4 φιλιππικοί λόγοι του κι οι 3 ολυνθιακοί τονε καταξιώσανε στους Αθηναίους και τον έκαναν αθάνατο ρήτορα.Τους φλογερούς του λόγους τους δούλευε κοπιαστικά ως τη παραμικρή τους λεπτομέρεια. Για την επιμέλειά του αυτή ο ρητοροδιδάσκαλος Κυϊντιλιανός θα πει: "Τόση δύναμη υπάρχει σ' αυτόν, τόσο πυκνά είναι όλα, τόσο γεμάτα από εσωτερική ένταση, τόσο φροντισμένα, τέτοια πειθαρχία υπάρχει στο λόγο, που δεν μπορείς ν' ανακαλύψεις κάτι που να λείπει, που να είναι περιττό". Με τους απαράμιλλους λόγους του κατόρθωσε να παρασύρει τους Αθηναίους να πολεμήσουν εναντίον του Φιλίππου, βασιλιά της Μακεδονίας, αν και στον πόλεμο αυτό πολέμησε κι ο ίδιος στη Χαιρώνεια ως απλός στρατιώτης. Έπειτα από το θάνατο του Φιλίππου, ο Δημοσθένης εξακολούθησε τον αγώνα του κι εναντίον του Αλεξάνδρου, χωρίς όμως να πετύχει τίποτα.
Οταν ο Φίλιππος δολοφονήθηκε το 336 π.X. και τον διαδέχθηκε ο γιος του Αλέξανδρος, πολλοί Ελληνες πίστεψαν ότι είχανε πλέον απαλλαγεί από τη μακεδονική απειλή. Μεταξύ αυτών ήταν κι ο Δημοσθένης, ο οποίος έπεισε του Αθηναίους να βοηθήσουνε τους Θηβαίους να εξεγερθούν. Ο Αλέξανδρος όμως απέδειξε ότι ήταν πολύ πιο επίφοβος από τον πατέρα του. H εξέγερση των Θηβαίων κατεστάλη με τον αγριότερο τρόπο κι η Θήβα καταστράφηκε ολοσχερώς με διαταγή του Αλέξανδρου (335 π.X.). Επιπλέον ο Αλέξανδρος, οργισμένος με την αντιμακεδονική πολιτική του Δημοσθένη, απαίτησε από τους Αθηναίους να του τον παραδώσουν μαζί με άλλους 7 ρήτορες, οι οποίοι είχαν επιτεθεί με τους λόγους τους εναντίον του πατέρα του και του ιδίου. Επενέβησαν όμως μερικοί της φιλομακεδονικής παράταξης και πείσανε τον Αλέξανδρο να ανακαλέσει την αξίωσή του.
Λίγο αργότερα ο Αλέξανδρος ξεκίνησε να κατακτήσει την Ασία αφήνοντας ήσυχη την Αθήνα. Τότε ο Δημοσθένης, ο οποίος συνέχιζε την αντιμακεδονική πολιτική του, έβαλε στόχο να κατατροπώσει τον αρχηγό της φιλομακεδονικής παράταξης κι άσπονδο αντίπαλό του Αισχίνη. Τελικά τα κατάφερε το 330 π.X. με τον περίφημο λόγο του Περί του στεφάνου,υποστηρίζοντας ότι η φιλομακεδονική πολιτική του Αισχίνη ήτανε προδοτική. Στο λόγο αυτό, που θεωρείται πραγματικό αριστούργημα ρητορικής τέχνης, κατηγόρησε τον Αισχίνη ότι με την πολιτική του ενίσχυσε τον εχθρό ενώ ο Δημοσθένης με τη δική του εξυπηρέτησε μόνο τα συμφέροντα της Αθήνας. Ήτανε τόσο πειστικός στα επιχειρήματά του, ώστε η ετυμηγορία ήτανε καταδικαστική για τον Αισχίνη, ο οποίος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αθήνα.
Ωστόσο και η τύχη του Δημοσθένη δεν ήταν καλυτερη. 6 έτη μετά κατηγορήθηκε ότι είχε καταχραστεί 20 τάλαντα από τα χρήματα που είχε φέρει μαζί του ο θησαυροφύλακας του Μ. Αλεξάνδρου, Αρπαλος, όταν κατέφυγε στην Αθήνα το 324 π.X. Το οικονομικό σκάνδαλο που ξέσπασε το 324 π.Χ. ενοχοποιούσε τον Δημοσθένη, ο οποίος παρά τη ρητορική του δεινότητα δεν κατάφερε να πείσει για την αθωότητα του. Όλα ξεκίνησαν, όταν ο Άρπαλος του Μαχάτα, ο έμπιστος διαχειριστής των θησαυρών του Αλέξανδρου, άρπαξε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό από τους Μακεδόνες και κατέφυγε στην Ασία. Δημιούργησε δικό του μισθοφορικό στρατό και κατευθύνθηκε προς την Αθήνα. Οι Αθηναίοι, και κυρίως ο Δημοσθένης, δεν είδαν με καλό μάτι την έλευση του στη πόλη. Τελικά έγινε δεκτός σαν ικέτης αλλά όταν ο στρατηγός των Μακεδόνων Αντίπατρος πληροφορήθηκε ότι ο Άρπαλος βρισκόταν στην Αθήνα, ζήτησε να τον παραδώσουν. Οι Αθηναίοι, με προτροπή του Δημοσθένη, προτίμησαν να τονε φυλακίσουνε και να καταθέσουνε τα χρήματά του στην Ακρόπολη. Ο Άρπαλος όμως κατάφερε να δραπετεύσει και τότε διαπιστώθηκε ότι το ποσό των χρημάτων ήτανε λιγώτερο απ' αυτο που έπρεπε. Ο Δημοσθένης καταδικάστηκε σε πρόστιμο 50 ταλάντων κι επειδή δεν τα είχε, κλείστηκε στη φυλακή απ' όπου δραπέτευσε και κατέφυγε στην Τροιζήνα. Επίσης λέγεται πως αντί φυλακής απλά εξορίστηκε με ειδικό διάταγμα και κατέφυγε τελικά στη Τροιζήνα.
Ο Ναός του Ποσειδώνα στον Πόρο, όπου αυτοκτόνησε ο Δημοσθένης με κώνειο
___________________________
* Πιθανή χρονολογία τέλος του 6ου – αρχές του 5ου αι. π.Χ. Είναι κτισμένος σε υψόμετρο 190 μ. και βρίσκεται κοντά στην αρχαία πόλη της Καλαβρίας, σημερινή θέση Παλάτια Πόρου. Το 1765 ο Άγγλος Richard Chandler επισκέφτηκε τη περιοχή και περιέγραψε πως λιθοξόοι κόβανε κομμάτια των αρχαίων λίθων για να τα μεταφέρουν με υποζύγια στην Ύδρα. Σύμφωνα με έρευνα που διενεργήθηκε σημαντικά πρόσωπα είχανε συμμετοχή στην ατιμία αυτή.
--------------------------------
Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, οι Αθηναίοι με νέο ειδικό ψήφισμά τους τον ανακαλέσανε πανηγυρικά από την εξορία, ο Δημοσθένης νόμισε πως είχε γλυτώσει επιτέλους από τους Μακεδόνες, η ελευθερία του όμως αυτή δεν κράτησε για πολύ. Μετά την ήττα των Ελλήνων στον Λαμιακό Πόλεμο ο Μακεδόνας αντιβασιλέας Αντίπατρος καταδίκασε σε θάνατο τους πρωταιτίους και φυσικά και το Δημοσθένη. Για να αποφύγει τη σύλληψη, ο Δημοσθένης κατέφυγε στον ναό του Ποσειδώνος στην Καλαύρεια (το πίσω ορεινό τμήμα του σημερινού Πόροτ) αλλά οι διώκτες του τον ανακάλυψαν κι αυτός, αντί να παραδοθεί, προτίμησε να αυτοκτονήσει πίνοντας κώνειο, στις 12 Οκτώβρη 322 π.Χ. στα 62 του χρόνια. Ύστερα από 42 χρόνια καθώς λέει ο Πλούταρχος, ο δήμος των Αθηναίων, (η Αθηναϊκή Δημοκρατία), θυμήθηκε να τονε τιμήσει όπως του άξιζε, στήνοντας χάλκινο ανδριάντα -έργο του γλύπτη Πολυεύκτου- και ψηφίζοντας να τρέφεται στο πρυτανείο κάθε φορά ο μεγαλύτερος εν ζωή των απογόνων του. Στη βάση του ανδριάντα του χαράχτηκε το περίφημο επίγραμμα:
εἴπερ ἴσην γνώμῃ ῥώμην Δημόσθενες ἔσχες, οὔποτ' ἂν Ἑλλήνων ἦρξεν Ἄρης Μακεδών.
ίση την ρώμη με τη γνώμη εάν, ω Δημοσθένη, είχες, δε θα επάτ' εις Ελλάδα Άρης ποτέ Μακεδών
(σε μετάφραση του Αλεξάνδρου Ρίζου-Ραγκαβή κι απόδοση στα νέα ελληνικά)
Τα τεχνικά μέτρα που εφάρμοσε ο Δημοσθένης είναι ίδια με του Ισοκράτη, το αποτέλεσμα όμως που γύρευε ήταν αντίθετο από εκείνου. Όταν τονε ρωτούσανε ποιό είναι στη ρητορική το πρώτο, το δεύτερο, το τρίτο, απαντούσε πάντα έτσι: η ηθοποιία. Έγραψε περίπου 60 λόγους, 42 δικανικούς, 17 πολιτικούς, ένα πανηγυρικό, καθώς και διάφορες επιστολές. Σωθήκανε 56 προοίμια λόγων κι 9 λόγοι χαθήκανε. Τα έργα του κυκλοφορήσανε σε πολλές εκδόσεις και σε διάφορες χώρες. Τα έργα του είναι:
* Ο 1ος λόγος του Κατὰ Ἀνδροτίωνος Παρανόμων, γράφτηκε το 355 π.Χ. Στο λόγο αυτό κατηγορείται ο Ανδροτίων γιατί εισήγαγε ψήφισμα να στεφανωθεί η βουλή των 500, ενώ αυτή δεν είχε συμμορφωθεί με το νόμο που την υποχρέωνε να κατασκευάσει ορισμένο αριθμό πλοίων.
* Ο 2ος λόγος του Περὶ τῆς Ἀτελείας πρὸς Λεπτίνην, γράφτηκε το 354 π.Χ. Ο Λεπτίνης είχε εισαγάγει νόμο με τον οποίο πρότεινε να μειωθούν οι τιμές προς τους ευεργέτες (ατέλεια λειτουργιών) και να έχουν αυτές τις ευεργετικές ατέλειες οι απόγονοι του Αρμοδίου, του Αριστογείτονος και των 9 αρχόντων. Ο Δημοσθένης σε λόγο του, που αποτελεί δευτερολογία, αποφαίνεται ότι το κράτος πρέπει να διατηρήσει τις ατέλειες σε μεγαλύτερο αριθμό πολιτών για να τους παρακινεί σε έργα πατριωτικά.
* Ο λόγος Κατὰ Τιμοκράτους, που γράφηκε εξαιτίας νόμου του Τιμοκράτους ο οποίος υποστήριζε ότι οι οφειλέτες του δημοσίου πρέπει να απαλλάσσονται από το δεσμόν, αν φέρουν εγγυητές ότι θα εξοφλήσουνε σε ορισμένη προθεσμία το χρέος τους. Αυτός ο νόμος δεν έγινε για το γενικό καλό αλλά για να ωφεληθούνε 3 πλούσιοι που καταχράστηκαν αρκετά χρήματα του δημοσίου. Ο Δημοσθένης καυτηριάζει τον νόμο αυτό και κηρύσσεται εναντίον της ειδικής μεταχείρισης των πλουσίων.
* Ο λόγος Κατὰ Άριστοκράτους, που γράφηκε από το Δημοσθένη το 352 π.Χ. κι απαγγέλθηκε από τον Ευθυκλέα ο οποίος κατηγορεί τον Αριστοκράτη για αντιπατριωτική ενέργεια επειδή έγραψε ψήφισμα που ευνοεί το βασιλιά της Θράκης Κερσοβλέπτη και το γαμπρό του Χαρίδημο. Κι οι 4 αυτοί 1οι λόγοι είχανε σκοπό τη πάταξη της διαφθοράς που ήτανε χαρακτηριστικό γνώρισμα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.
* Ο λόγος Ὑπὲρ Μεγαλοπολιτῶν γράφτηκε το 352 π.Χ. και σε αυτόν γίνεται μια ιστορική αναδρομή κι υποδεικνύεται η εξωτερική πολιτική που πρέπει να ακολουθήσουν οι Αθηναίοι στις σχέσεις τους με τη Σπάρτη και τη Θήβα.
* Ο λόγος του Ὑπὲρ τῆς Ῥοδίων Ἐλευθερίας. Σε αυτόν ο Δημοσθένης συνιστά να ενισχύσουν οι Αθηναίοι τους εκ Ρόδου δημοκρατικούς, που έφυγαν από την πατρίδα τους επειδή ο Μαύσωλος υποδούλωσε την πόλη στους ολιγαρχικούς. Με το λόγο του αυτό αποδεικνύεται ένθερμος υποστηρικτής των δημοκρατικών θεσμών.
* Οι 4 Φιλιππικοί λόγοι του απαγγέλθηκαν με προφανή σκοπό να συνεγείρουν τους Έλληνες των πόλεων κρατών της νότιας Ελλάδας εναντίον του Φιλίππου. Ο 1ος γράφηκε το 351 π.Χ. (κατ' άλλους το 349 π.Χ.), ο 2ος το 344 π.Χ., ο 3ος το 341 π.Χ., ενώ αμφισβητείται η γνησιότητα του 4ου και τελευταίου λόγου, ο οποίος θεωρείται κακότεχνη συρραφή αποσπασμάτων του Δημοσθένη. Από τους 4, ο 3ος θεωρείται ο πιο άριστος, "η μεγίστη των κατά Φιλίππου δημηγοριών" όπως έγραψε ο Διονύσιος ο Αλικαρνασεύς. Στο Φιλιππικό αυτό υπογραμμίζει τον κίνδυνο από την επιδρομή του Φιλίππου κι επιδιώκει να εξεγείρει το λαό κατά του κινδύνου που διέρχεται η νότια Ελλάδα. Στον σφοδρό αυτόν αγώνα, που τον ενέπνεε μια τρικυμισμένη φιλοπατρία, ο Δημοσθένης περιέπεσε τόσο σε ακρότητες όσο και σε απρεπείς χαρακτηρισμούς, καθώς αποκάλεσε τον Φίλιππο βάρβαρο και τους άλλους προδότες, αλλά αυτά δεν αμαυρώνουν τη δόξα του, διότι έκανε έναν αγώνα υπέρ των όλων.
* Οι 3 Ολυνθιακοὶ (θα δούμε παρακάτω τον 1ο).
Ο Δημοσθένης δεν εισακούεται κι ο Φίλιππος προχωρεί ακάθεκτος στην πραγματοποίηση των σχεδίων του.
Το 349 π.Χ. κηρύσσει πόλεμο κατά των Ολυνθίων.
Η Όλυνθος ήταν μία απ' τις αξιόλογες πόλεις της αρχαιότητας. Βρισκότανε στη βδ πλευρά του Τορωναίου κόλπου.
Όταν ο Φίλιππος μαχότανε κατά των Αθηναίων, οι Ολύνθιοι ήταν σύμμαχοί του.
Ο Φίλιππος για αντάλλαγμα τους παραχώρησε δυο πόλεις, την Ποτίδαια και τον Ανθεμούντα, όταν όμως υπέταξε τη Θεσσαλία, προχώρησε προς τη Θράκη και νίκησε τους Φωκείς, οι Ολύνθιοι αντελήφθησαν ότι δεν είναι ασφαλείς και το 352 π.Χ. ζήτησαν ειρήνη με τους Αθηναίους.
Όταν το 349 π.Χ. επιτέθηκε ο Φίλιππος, χρησιμοποιώντας ως πρόφαση το γεγονός ότι οι Ολύνθιοι αρνήθηκαν να του παραδώσουν τον αδελφό του Αρριδαίο που είχε καταφύγει στην πόλη τους, εκείνοι ζήτησαν βοήθεια με πρέσβεις τους από τους Αθηναίους.
Οι οποίοι συγκαλέσανε συνέλευση όπου μιλήσανε πολλοί ρήτορες, ανάμεσά τους κι ο Δημοσθένης, που υπέδειξε στους Αθηναίους τι έπρεπε να κάνουν.
3 Ολυνθιακοί εκφωνηθήκανε, δεν είναι όμως γνωστό με ποια σειρά. Η Όλυνθος καταστράφηκε κι ο Φίλιππος βρέθηκε στη Χαιρώνεια, το 338 π.Χ., όπου συνέτριψε τους Θηβαίους και τους Αθηναίους.
Ο επικήδειος λόγος περί των πεσόντων Αθηναίων (1.000 νεκροί περίπου) εκφωνήθηκε από το Δημοσθένη (και γράφτηκε από το Λυσία), γεγονός που δείχνει τη μεγάλη εκτίμηση των Αθηναίων προς αυτόν. Ο Δημοσθένης κι ύστερα από τη μάχη της Χαιρωνείας δεν έπαψε να εμπνέεται από αντιμακεδονικά αισθήματα.
Σημαντικοί είναι κι οι λόγοι του
* Περὶ τῆς Εἰρήνης
* Περὶ τῆς Παραπρεσβείας
* Τέλος, ιδιαίτερα γνωστός είναι ο Ὑπὲρ Κτησιφῶντος περὶ τοῦ στεφάνου, που γράφτηκε το 330 π.Χ. κι αποτελεί πρότυπο ύφους, υπόδειγμα φιλοπατρίας και μνημείο ρητορικής δεινότητας. Ο ρήτορας επιχειρεί απολογισμό της πολιτικής του και, συγκρίνοντας το βίο του Αισχίνη με το δικό του, επιτίθεται με δριμύτητα στον αντίπαλο του.
Ρητά του:
* Δει δη χρημάτων.
* Το να θυμίζεις σε έναν άνθρωπο τα καλά που του έχεις κάνει είναι σα να τον κατακρίνεις.
* Δεν μπορεί κανένας ν' αποκτήσει δύναμη κι εξουσία σταθερή, με αδικίες, επιορκίες και ψευτιές.
* Δεν το ξέρουμε ότι όσο ζούμε είμαστε λίγο ή πολύ εκτεθειμένοι στις προσβολές της ζήλιας, αλλά μετά απ' το θάνατό μας οι εχθροί μας μόνοι τους παύουν να μας μισούν;
* Δεν υπάρχει ευκολότερο πράγμα από το να ξεγελάει κανείς τον εαυτό του. Γιατί ό,τι επιθυμούμε, πρόθυμα και το πιστεύουμε. Η πραγματικότητα, όμως, πολλές φορές είναι διαφορετική.
* Είναι όμορφο να κληρονομείς τη δόξα και την υπόληψη του πατέρα.
* Είναι σ' όλους φυσική διάθεση ν' ακούν με ευχαρίστηση να κατηγορούν τον πλησίον τους, καθώς και μ' άλλο τόσο ενδιαφέρον ν' ακούν εκείνους που τους επαινούν.
* Εύκολα γίνονται πιστευτοί οι λόγοι που παρουσιάζουν την ελπίδα για την απόκτηση ενός πράγματος που επιθυμούμε. Γιατί ο απλός πόθος, ενισχύοντας την επιθυμία, τονώνει την ελπίδα.
* Η επιτυχία πολλές φορές κρύβει και σκεπάζει τις κακές πράξεις των ανθρώπων.
* Η μοίρα φροντίζει για μας περισσότερο απ' ό,τι εμείς για τον εαυτό μας.
* Μεγάλες κι απροσδόκητες επιτυχίες, πολλές φορές οδηγούν σε ανόητες πράξεις.
* Μένει μια πολύ γλυκειά παρηγοριά στους δυστυχισμένου, κι αυτή είναι ότι έχουν εκπληρώσει το καθήκον τους.
* Ό,τι η ψυχή επιθυμεί, αυτό και πιστεύει.
* Όσο πιο ικανός είναι ένας άνθρωπος, τόσο περισσότερο είναι επικίνδυνος στη κοινωνία, αν κάνει κακή χρήση της ικανότητάς του.
* Όσοι ευτυχούν πρέπει πάντοτε πρόθυμα να βοηθούν τους δυστυχείς, γιατί κανένας δεν μπορεί να ξέρει τι του επιφυλάσσει το μέλλον.
* Το να βρίσκει και να λέει κανείς τα σφάλματα των άλλων είναι ίσως εύκολο και δυνατό στον καθένα, το να υποδείξει όμως τη σωστή σε κάθε περίσταση λύση, τούτο είναι έργο μόνο σοφού συμβούλου.
* Πιο δύσκολα να κρατήσεις από το να αποκτήσεις.
* Πόλεμος ένδοξος, ειρήνης αισχράς προτιμώτερος.
* Όλα γίνονται, αν δεν αποφεύγει κανείς να κοπιάσει.
* Είναι επιβεβλημένο οι ελεύθεροι να έχουν συναίσθηση ευθύνης για τα πολιτικά πράγματα.
* Η επιτυχία χωρίς αξία, είναι αιτία για τους ανόητους να κάνουν κακές σκέψεις.
* Οι άνθρωποι στον πόλεμο πρέπει να εμπνέουν φόβο, αλλά στα δικαστήρια να είναι συμπονετικοί.
* Την ελευθερία των λαών προφυλάσσει η άμιλλα μεταξύ τίμιων αντρών.
* Αυτοί που κάνουν σωστά πόλεμο δεν πρέπει να ακολουθούν τις καταστάσεις αλλά να είναι μπροστά από τις καταστάσεις.
* Αυτός που κάνει μια χάρη πρέπει να την ξεχνάει αμέσως· αυτός που τη δέχεται πρέπει να τη θυμάται για πάντα.
* Έγινε μέγας από μικρός και ταπεινός.
* Το μέλλον είναι άγνωστο για όλους τους ανθρώπους και μικρά περιστατικά γίνονται τα αίτια για μεγάλα πράγματα.
* Καλλίτερα να θεωρείσαι αφελής παρά να είσαι παλιάνθρωπος.
* Οι περιστάσεις δεν περιμένουν τη δική μας βραδύτητα κι ειρωνική αντιμετώπιση.
* Ο λαός είναι το πιο αστάθμητο και αλλοπρόσαλλο πράγμα.
* Όλα τα λόγια όταν δεν συνοδεύονται από πράξεις φαίνονται μάταια και κενά.
* Κανένας άνθρωπος που δεν είναι πρόθυμος να βοηθήσει τον εαυτό του δεν θα πρέπει να παρακαλάει για βοήθεια τους φίλους του ή τους θεούς.
==========================
Οι 3 Ολυνθιακοί Λόγοι
1ος Ολυνθιακός λόγος:
Νοµίζω, ώ άνδρες Αθηναίοι, ότι σεις θα προτιµούσατε να εγίνετο φανερόν εκείνο, το οποίον θα ήτο ωφέλιµον εις την πόλιν µας, περί του ζητήµατος αυτού, περί του οποίου την στιγµήν αυτήν σκέπτεσθε και θα το προτιµούσατε είµαι βέβαιος περισσότερον από πολλά χρήµατα. Αφού λοιπόν το πράγµα είναι έτσι, πρέπει να θέλετε µε προθυµία να ακούσετε πάντα, όστις θα παρουσιάζετο, διά να σας το φανέρωση· κι όχι µόνον τούτο, αφού το ακούσετε, να το παραδεχθήτε, -εκείνο δηλαδή το οποίον έρχεται κανείς επίτηδες να σας ειπή ότι είναι χρήσιµον, αφού προηγουμένως το σκέφτηκε -αλλά φρονώ- επειδή είσθε τυχεροί άνθρωποι, -ότι πολλαί γνώμαι συμφέρουσαι μπορούν να έλθουν έξαφνα σε μερικούς απρομελέτητα δια να σας είπουν, ώστε απ' όλας τας γνώμας να επιλέξετε ευκόλως εκείνην η οποία θα είναι περισσότερο συμφέρουσα στη πόλη μας.
Η παρούσα λοιπόν περίσταση κι ευκαιρία, ώ άνδρες Αθηναίοι, µόνον που δεν το λέγει -και το λέγει βγάζουσα φωνήν- ότι όχι µε µισθωτούς ανθρώπους, αλλά σεις οι ίδιοι πρέπει να πάρετε στα χέρια σας τας υποθέσεις των Ολυνθίων, -αν βέβαια ενδιαφέρεσθε διά την δικήν σας σωτηρίαν- την σωτηρίαν της πόλεως· ηµείς όµως δεν γνωρίζω ποίαν σκέψιν και διάθεσιν έχοµεν διά τας υποθέσεις αυτάς -διατί είµεθα τόσον άτολµοι! Η δική µου όµως γνώµη καθαρά είναι η έξής· να αποφασίσετε τώρα πλέον να βοηθήσετε τους Ολυνθίους και να προετοιµασθήτε όσον ηµπορείτε γρηγορώτερα και να τρέξετε εις βοήθειαν οι ίδιοι σεις κι όχι µε µισθοφόρους, διά να µη πάθετε τα ίδια, τα οποία επάθατε πρωτύτερα· και να στείλετε ακόµη απεσταλµένους, οι οποίοι να αναγγείλουν τας αποφάσεις σας αυτάς και να παρακολουθούν από πλησίον, να παρακολουθούν µε προσοχή την εξέλιξιν των πραγµάτων των Ολυνθίων.
Διότι υπάρχει προ πάντων αυτός ο φόβος µήπως -επειδή ο Φίλιππος είναι άνθρωπος, που µπορεί να κάµνη τα πάντα- άνθρωπος πονηρός κι είναι φοβερός να µεταχειρίζεται τας περιστάσεις, άλλοτε µεν υποχωρών -όταν η περίσταση το καλεί, άλλοτε δε απειλών- κι ευλόγως θα εφαίνετο ότι είναι άξιος να πραγµατοποιήση τας απειλάς του, άλλοτε δε συκοφαντών ηµάς προς τους Ολυνθίους ότι δεν ετρέξαµεν προς βοήθειαν των, µήπως µετατρέψη τα πράγµατα και συµπαρασύρη µε το µέρος του κανένα σπουδαίον ωφέληµα εκ της όλης υποθέσεως των Ολυνθίων.
Αλλά όχι, µη φοβήσθε, ω άνδρες Αθηναίοι! Διότι εκείνα τα οποία είναι και το δυσκολώτα το να καταπολέµηση κανείς εκ των προσόντων του Φιλίππου -την δραστηριότητα του και την πανουργίαν του- ακριβώς αυτά είναι και πάρα πολύ ωφέλιµα και συµφέροντα διά σας. Κι ιδού πώς. Διότι είναι τη αληθεία µέγα πλεονέκτηµα, βοηθεί πολύ την ταχυτέραν και επικαιροτέραν ενέργειαν και εκτέλεσιν των πολεµικών επιχειρήσεων το να είναι εκείνος, ένας µόνος, κύριος και εκείνων, τα οποία λέγονται και όσα δεν λέγονται, και να είναι συγχρόνως και στρατηγός κι απόλυτος κύριος και ταµίας και να είναι πανταχού παρών εις το στράτευµα· αλλά τούτο πάλιν είναι εναντίον, κάµνει σχεδόν αδύνατον πάσα κερδοσκοπική συµφωνία κι ανταλλαγή του Φιλίππου µε τους Ολυνθίους -πράγµατα τα οποία εκείνος µε πολλήν ευχαρίστησιν και ευκολίαν θα έκαµνεν, αν ηµπορούσε...
Διότι είναι πλέον ολοφάνερον εις τους Ολυνθίους, ότι τώρα δεν διατρέχουν τον κίνδυνον να χάσουν την δόξαν των, ούτε ένα µέρος της χώρας των είναι πολύ φοβερώτερος ο κίνδυνος -πρόκειται να αναστατωθή η πατρίς των και οι κάτοικοι της να πωληθούν ως δούλοι! Και µάλιστα, αφού ηξεύρουν καλά τί έκαµε, ποίαν διαγωγήν έδειξεν ο Φίλιππος εις τους Αµφιπολίτας εκείνους, οι όποιοι του παρέδωκαν την πόλιν των κι εις όσους Πυδναίους έτρεξαν να τον υποδεχθούν· κι είναι, καθώς νοµίζω, ο τύραννος εις τα δηµοκρατικά πολιτεύµατα πράγµα το οποίον δεν πρέπει καθόλου να εµπιστεύεται κανείς, και µάλιστα αν έχωσι χώραν γειτονικήν.
Ταύτα λοιπόν επειδή από καιρόν πολύν έχετε εννοήσει, ώ άνδρες Αθηναίοι, κι αφού λάβετε υπ' όψιν σας όλα τα άλλα, όσα αρµόζει -τη δόξα των προγόνων µας, την αξίαν της πόλεως, τας αδικίας του Φιλίππου και του κινδύνου το µέγεθος-, είµαι της γνώµης ότι πρέπει πρώτον να αποφασίσετε να στείλετε βοήθειαν, και δεύτερον να εξαφθήτε προς εκδίκησιν κι απόκρουσιν των αδικιών του Φιλίππου και τρίτον να προσέχετε εις τον πόλεµον -και να προσέχετε τώρα περισσότερον από κάθε άλλην περίστασιν- προθύµως συνεισφέροντες χρήµατα κι εκστρατεύοντες σεις οι ίδιοι και µη παραλείποντες τίποτε προς επιτυχίαν της εκστρατείας, -διότι άλλως δεν σας υπολείπεται τώρα πλέον, όχι µόνον αιτία πραγµατική, αλλ' ούτε και πρόφασις απλή διά πάσαν άρνησίν σας να πράξετε ό,τι πρέπει- ό,τι το καθήκον σας επιβάλλει...
Ναι δεν υπάρχει αιτία, ούτε και πρόφασις, ώ Αθηναίοι, διότι τώρα δα έχει ελθεί, έχει γίνει µόνον του εκείνο το οποίον πάντες προ ολίγου επεθύµουν και εψιθύριζον- ότι δηλαδή πρέπει να κινήσετε εις πόλεµον τους Ολυνθίους προς τον Φίλιππον-και έχει γίνει µάλιστα κατά τον συµφερώτατον διά σας τρόπον. Διότι, εάν µεν πεισθέντες από σας έπαιρναν επάνω τους τον πόλεµον, όντες -καθώς είναι- σύµµαχοι άστατοι, ίσως θα είχαν αποφασίσει να πολεµώσι τον Φίλιππον και να είναι σύµµαχοι σας- αλλά θα .χ. είχαν αποφασίσει µέχρις ενός ορίου και όχι εις πάσαν περίπτωσιν αλλά τώρα- τώρα, που οι Ολύνθιοι µισούσι τον Φίλιππον, διά τας αδικίας τας οποίας έχει κάµει προς αυτούς, είναι φυσικόν-
πολύ φυσικόν να διατηρώσι την εναντίον του έχθραν σταθεράν και εξ αιτίας εκείνων τα οποία φοβούνται και εξ αιτίας εκείνων τα οποία έχουν πάθει απ' αυτόν.
Δεν πρέπει λοιπόν, ώ άνδρες Αθηναίοι, µίαν τοιαύτην ευκαιρίαν- ευκαιρίαν, η οποία τυχαίως και ανελπίστως σας ήλθε -να την αφήσετε, ούτε πρέπει να πάθετε το ίδιον πάθηµα, το οποίον πρωτύτερα πολλές φορές έως τώρα έχετε πάθει. Διότι, εάν ηµείς -όταν εγυρίσαµεν εις τας Αθήνας, αφού εβοηθήσαµεν τους Ευβοείς, και παρουσιάσθησαν εις τούτο εδώ το βήµα οι Αµφιπολίται Ιέραξ και Στρατοκλής και προέτρεπον ηµάς να πλεύσωµεν και να παραλάβωµεν την πόλιν των -εάν τότε δείχναµε διά τον εαυτόν µας, διά το συµφέρον µας την ιδίαν προθυµίαν, την οποίαν ακριβώς εδείξαµεν διά την σωτηρίαν των Ευβοέων, θα είχετε τότε την Αµφίπολιν και θα ήσθε απηλλαγµένοι όλων των κατόπιν και των σηµερινών φροντίδων και περιπλοκών...
Αλλά και πάλιν, όταν η Πύδνα κι η Ποτείδαια, η Μεθώνη κι αι Παγασαί και τα άλλα µέρη -παραλείπω τα ονόµατα των, ίνα µη χρονοτριβώ αναφέρων αυτά εν προς εν -ανηγγέλλετο εις ηµάς ότι πολιορκούνται, εάν, λέγω τότε- προθύµως και όπως έπρεπε-ηµείς οι ίδιοι και όχι µε µισθοφόρους εβοηθούσα-µεν εν εξ αυτών των µερών- το πρώτον τυχόν, αδιάφορον ποίον-, τώρα ασθενέστερον και πολύ ταπεινότερον θα µετεχειριζόµεθα τον Φίλιππον. Τώρα όµως- διότι παραµελούµεν την εκάστοτε παρουσιαζοµένην ευκαιρίαν, τα δε µέλλοντα διότι νοµίζοµεν ότι µόνα των θα πάνε καλά-ηµείς αυτοί εκάµαµε µεγάλον τον Φίλιππον, ώ άνδρες Αθηναίοι- και τον εκάµαµε τόσον µεγάλον, όσος δεν έγινε κανείς ως τώρα βασιλεύς εν Μακεδονία. Αλλά να! Τώρα που παρουσιάζεται εις την πόλιν µας µία σπουδαία ευκαιρία -και παρουσιάζεται µονάχη της! Δεν την ξεύρετε; Να αυτή των Ολυνθίων! Ευκαιρία, η οποία είναι µεγαλύτερα από όλας τας άλλας, τας πρωτυτερινάς εκείνας ευκαιρίας, τας οποίας αδίκως - ναι αδίκως αφήσαµεν να χαθούν...
Και νοµίζω, εγώ τουλάχιστον, ώ άνδρες Αθηναίοι, ότι, εάν κανείς ήθελε γίνει δίκαιος κριτής εκείνων όσα οι θεοί µας έχουν κάµει- αν και πολλά δεν ευρίσκονται- το οµολογώ- εις την κατάστασιν, εις την οποίαν έπρεπε να ευρίσκωνται-, εν τούτοις πρέπει να τους χρεωστή κανείς και δι' αυτά ακόµη µεγάλην χάριν- και ευλόγως! Διότι ναι µεν εχάσαµε πολλά εις τον πόλεµον της Αµφιπόλεως, αλλ' αυτό θα ηµπορούσε κανείς - και δικαίως- να το θεωρήση ως αποτέλεσµα της ιδικής µας µάλλον αµελείας, το δε να µη έχωµεν πάθει το πάθηµα αυτό προ πολλού, µήτε να µας έχη ξεφυτρώσει καµµία συµµαχία, αντιστάθµισµα των ζηµιών αυτών- αν θέλωµεν να κάµωµεν καλή χρήσιν και της συµµαχίας αυτής- αι αυτό, αν µε ερωτούσαν, εγώ τουλάχιστον θα το εθεωρούσα -και δεν θα ήµην υπερβολικός -ως ευεργεσίαν, την οποίαν µας χάρισεν η εύνοια του θεού!....
Αλλ' αυτό, θαρρώ, ότι είναι σχεδόν όµοιον µ' εκείνο το οποίο συµβαίνει και περί της αποκτήσεως χρηµάτων αν δηλαδή κανείς όχι µόνον λάβη από την τύχην, αλλά και διατηρήσει όσα λάβη απ' αυτήν, της χρεωστεί µεγάλην χάριν, αν όµως τα εξοδιάση -και τα εξοδιάση χωρίς να το καταλάβη, τα εξοδιάση ασκέπτως και τότε εξοδεύει συνήθως µαζί µε τα χρήµατα και την ανάµνησιν της χάριτος-ξεχάνει τη χάριν! Το ίδιον συµβαίνει και µε τας πολιτικάς υποθέσεις, όσοι δεν µετεχειρίσθησαν ορθώς τας περιστάσεις, όχι µόνο δεν ευγνωµονούν, αλλ' ούτε θυµούνται, ότι εκ µέρους του θεού τους συνέβη κάτι τι καλόν διότι το τελευταίον συµβάν χρησιµεύει ως πήχυς, µε τον οποίον οι άνθρωποι συγκρίνουν και µετρούν εκείνα τα οποία έγιναν πρωτύτερα- τα περασµένα.
Διά τον λόγον αυτόν πρέπει -και πρέπει πάρα πολύ, ώ άνδρες Αθηναίοι, να φροντίσωµεν περί των υποθέσεων της Ολύνθου ίνα, αφού επανορθώσωµεν αυτάς, αποπλύνωµεν την κακοφηµίαν µας δι' όσα έχοµεν πράξει έως τώρα. Αν δε εγκαταλείψωµεν και τους ανθρώπους τούτους εδώ- τους Ολυνθίους κι ύστερον εκείνος υποτάξη την Όλυνθον, τότε ας µου είπη καθένας καθαρά, ποίον θα είναι το εµπόδιον, το οποίον θα εµποδίζη πλέον τον Φίλιππον να βαδίση όπου θέλει; Άρα γε συλλογίζεται κανείς από σας, ώ άνδρες Αθηναίοι, και εξετάζει τον τρόπον, µε τον οποίον ο Φίλιππος έχει γίνει µεγάλος, αν και ήτο αδύνατος κατ' αρχάς; Την πρώτην φοράν κατέλαβε την Αµφίπολιν, κατόπιν την Πύδναν, πάλιν την Ποτείδαιαν, ύστερον πάλιν την Μεθώνην, έπειτα έβαλε το πόδι του εις την Θεσσαλίαν· ύστερ' απ' αυτά- αφού ετακτοποίησεν όπως ήθελε τας Φεράς, τας Παγασάς και την Μαγνησίαν -ανεχώρησε διευθυνόµενος εις Θράκην έπειτα δε εκεί-αφού άλλους µεν εκ των βασιλέων εξεθρόνισεν, άλλους δε ανέβασεν εις τον θρόνον- ησθένησε· καλλιτερεύσας δε πάλιν δεν έκλινεν εις τεµπελιάν, αλλ' αµέσως έβαλε χέρι κατά των Ολυνθίων -παραλείπω δε και τας εκστρατείας αυτού εναντίον των Ιλλυριών, εναντίον των Παιάνων και εναντίον του ηγεµόνος των Μολοσσών Αρρύβα, και όπου αλλού ηµπορεί κανείς να είπη ότι εξεστράτευσεν.
Αλλ' ηµπορεί να µου είπη κανείς από σας: και τί µας τα λέγεις αυτά τώρα; Να, διατί σας τα λέγω· σας τα λέγω, διά να γνωρίσετε, ώ άνδρες Αθηναίοι κι εννοήσετε τα δύο αυτά πράγµατα: πρώτον πόσον είναι ανωφελές και επιζήµιον να παραµελώµεν τας περιστάσεις, που παρουσιάζονται κάθε φοράν, ίνα πολεµήσωµεν τον Φίλιππον επιτυχώς και δεύτερον να παραµελώµεν την πολυ πραγµοσύνην, την οποίαν µεταχειρίζεται και την οποίαν έχει αχώριστον σύντροφον ο Φίλιππος, και ένεκα της οποίας είναι αδύνατον να ησυχάση, αρκεσθείς εις όσα έχει κάµει. Κυττάξατε δε καλά να ιδήτε εις ποίον σηµείον υπάρχει ελπίς να φθάση η κατάστασις αυτή, εάν εκείνος µεν είναι αποφασισµένος να προσπαθή να κατορθώνη πάντοτε κάτι τι ανώτερον εκείνων, τα οποία έχει κατορθώσει, σείς δε πάλι είσθε αποφασισµένοι να µη αναλαµβάνετε καµµίαν υπόθεσιν µε δύναµιν, µε σθένος! Πού θα φθάση;
Διά το όνοµα των θεών! ποιός από σας είναι τόσον αφελής και απονήρευτος, ώστε να αγνοή, ότι, αν φανώµεν αµελείς, ο εν τη Ολύνθω πόλεµος θα φθάση από εκεί εδώ-εις την Αττικήν; Αλλ' όµως, αν αµελήσωµεν και έτσι φθάση εδώ ο πόλεµος φοβούµαι, ώ άνδρες Αθηναίοι, µήπως το πάθωµεν απαράλλαχτα καθώς οι δανειζόµενοι απερισκέπτως µε τους γνωστούς µεγάλους τόκους, οι οποίοι, αφού επ' ολίγον χρόνον έχουν άφθονα τα µέσα, έπειτα κάνουν και τα κεφάλαια των! Έτσι και ηµείς-αν προς µεγάλην µας ζηµίαν φανώµεν αµελείς χάριν της ησυχίας µας και επειδή τα ζητούµεν όλα προς ευχαρίστησιν -φοβούµαι µήπως ύστερα έλθωµεν εις την ανάγκην να κάµνωµεν πολλά και βαρέα- βαρύτερα εκείνων τα οποία δεν ηθέλαµεν και µήπως κινδυνεύσωµεν ακόµη περί των πραγµάτων της χώρας αυτής- περί της Αττικής!
Αλλ' ίσως µου είπη πάλιν κανείς από σας, ότι το να επιτιµά κανείς είναι εύκολον πράγµα και ηµπορεί να το κάµνη καθένας, το έργον όµως του δηµοσίου συµβούλου είναι άλλο· το έργον του συµβούλου είναι τούτο-να δίδη δηλαδή γνώµην τί πρέπει να πράττωµεν περί των εκάστοτε παρουσιαζοµένων ζητηµάτων. Εγώ δε, ώ άνδρες Αθηναίοι, αν και ηξεύρω καλώς το εξής, ότι δηλαδή σεις πολλάκις, εάν καµµία υπόθεσις λάβη έκβασιν κακήν, δεν οργίζε-σθε εναντίον των αιτίων, αλλά εναντίον εκείνων, οι οποίοι ωµίλησαν τελευταίοι περί της υποθέσεως εκείνης, εν τούτοις όµως φρονώ, ότι δεν πρέπει, φροντίζων περί της ατοµικής µου ασφαλείας, να µαζεύσω την γλώσσαν µου και να κρύψω εκ φόβου την γνώµην µου περί των ζητηµάτων εκείνων, τα οποία νοµίζω ότι είναι συµφέροντα εις σας.
Υποστηρίζω λοιπόν ότι κατά δύο τρόπους πρέπει να βοηθήσετε την Ολυνθιακήν υπόθεσιν, αφ' ενός µεν προσπαθούντες να διαφυλάξετε τας πόλεις της Χαλκιδικής χερσονήσου -και να τας διαφυλάξετε χάριν των Ολυνθίων, µε τους οποίους είναι σύµµαχοι- στέλλοντες προς τον σκοπόν αυτόν τους απαιτουµένους στρατιώτας, όπως κάµωσι το έργον τούτο· αφ' ετέρου δε κακοποιούντες την χώραν του Φιλίππου και διά πολεµικών πλοίων και δι' άλλων στρατιωτών-διαφορετικών από τους πρώτους· εάν όµως παραµελήσετε εν εκ των δύο τούτων, φοβούµαι µήπως η εκστρατεία σας γίνη αδίκως, αποβή µαταία. Και ιδού διατί· διότι, εάν µόνον σεις αρκεσθήτε να κακοποιήσετε την χώραν του, αυτός, εάν υποµείνη τούτο, θα κατορθώση να λάβη µε το µέρος του την Όλυνθον και έπειτα, αφού έλθη εις την ιδικήν του χώραν, ευκόλως θα σας αποκρούση· εάν πάλιν σεις τρέξετε εις βοήθειαν της Ολύνθου µόνον, τότε ο Φίλιππος, επειδή θα βλέπη ότι τα πράγµατα της πατρίδος του δεν διατρέχουσι κανένα κίνδυνον, θα επιµείνη εις την πολιορκίαν της Ολύνθου και θα κάθεται πλησίον της παραφυλάττων µέχρις ότου µε τον καιρόν υπερισχύση των πολιορκουµένων και καταβάλη αυτούς.
Δι' όλα λοιπόν αυτά πρέπει η βοήθεια, η οποία θα σταλή εις τους Ολυνθίους, να είναι και πολλή και διπλή.. Και όσον µεν αφορά την βοήθειαν, αυτήν την γνώµην έχω - την οποίαν σας εξέθεσα· όσον δε αφορά διά την εξεύρεσιν των απαιτουµένων χρηµάτων, έχετε σεις, ώ άνδρες Αθηναίοι, χρήµατα στρατιωτικά-, κι έχετε τόσα, όσα δεν έχει καµµία άλλη πόλις· τα χρήµατα δε αυτά σεις τα παίρνετε έτσι- όπως θέλετε. Εάν λοιπόν τα χρήµατα αυτά τα δώσετε πάλιν εις τους εκστρατεύοντας- εις τους οποίους ανήκον από αρχαίαν εποχήν -, δεν έχετε ανάγκην πλέον άλλων χρηµάτων, εάν όµως δεν τα δώσετε, τότε έχετε ανάγκην χρηµάτων ή καλύτερα σας λείπει ολόκληρον το ποσόν, το οποίον θα χρειασθή διά την εκστρατείαν. -Τί µας λέγεις λοιπόν;- θα ηµπορούσε κανείς να µου είπη, Συ προτείνεις τα θεωρικά να γίνουν στρατιωτικά;; Εις τον θεόν µου όχι! δεν προτείνω τέτοιο πράγµα. Ναι, εγώ δεν προτείνω, αλλά φρονώ ότι πρέπει να κάµετε στρατιώτας και τα χρήµατα αυτά να είναι στρατιωτικά και να ορισθώσι τοιουτοτρόπως τα πράγµατα διά νόµου, ώστε όσοι λαµβάνουν χρήµατα να κάµνουν ό,τι πρέπει να κάµνουν- το καθήκόν των σείς δε τί φρονείτε; φρονείτε ότι πρέπει να παίρνετε τα χρήµατα- τα στρατιωτικά, έτσι χωρίς έργα-στα τυφλά, διά να τα εξοδεύετε εις τας εορτάς;
Τότε λοιπόν νοµίζω ότι δεν υπολείπεται άλλο τι παρά να συνεισφέρετε όλοι εξ ίδιων το ανάλογον σας- και να συνεισφέρετε πολλά, αν χρειασθούν πολλά ή ολίγα, αν χρειασθούν ολίγα. Δεν ηξεύρω τί θα αποφασίσετε, ώ άνδρες Αθηναίοι- να συνεισφέρετε σεις, ή να µετατρέψετε τα θεωρικά εις στρατιωτικά, αλλ' ότι δήποτε και αν αποφασίσετε, τούτο µόνον ηξεύρω, ότι έχοµεν ανάγκην χρηµάτων κι χωρίς χρήµατα δεν είναι δυνατόν να γίνη τίποτε από όσα χρειάζονται. Άλλοι προτείνουν και άλλα µέσα ευρέσεως χρηµάτων· αυτό µου είναι αδιάφορον! Σεις εκλέξατε εκείνο το µέσον, το οποίον φαίνεται ότι σας συµφέρει καλύτερον και φροντίσατε περί των πραγµάτων της Ολύνθου και των Αθηνών συγχρόνως, εφ' όσον υπάρχει καιρός. Αλλ' αξίζει τον κόπον να βάλετε εις τον νουν σας και να κρίνετε εις ποίαν κατάστασιν ευρίσκονται την στιγµήν αυτήν αι υποθέσεις του Φιλίππου. Αι υποθέσεις αυταί µη νοµίσετε ότι ευρίσκονται σήµερον εις τόσον καλήν κατάστασιν, δεν είναι τόσον συγυρισµέναι -όσον θα ενόµιζε κανείς ή και όσον θα έλεγεν, εάν δεν τας εξήταζε µε ακρίβειαν- αλλ' ούτε και εις καλλίστην κατάστασιν ευρίσκονται· και ούτε θα επεχείρει ποτέ τον εναντίον της Ολύνθου πόλεµον ο Φίλιππος, εάν ενόµιζεν ότι θα ευρίσκετο εις την ανάγκην να πολεµήση, αλλ' ήλπιζεν ο άνθρωπος τότε ότι µε πρώτην έφοδον θα την σηκώση από τη µέση- θα γίνη εντελώς κύριος της Ολύνθου!
Αλλ' ατυχώς εβγήκεν έπειτα γελασµένος! Αυτή λοιπόν είναι η πρώτη αιτία, η οποία τον ταράσσει-και τον ταράσσει, διότι έγινε το εναντίον από ό,τι ήθελε- και του φέρει πολλήν λύπην και στενοχωρίαν, η δε δευτέρα αιτία είναι οι Θεσσαλοί! Διότι τους ανθρώπους αυτούς δεν ηµπορεί κανείς- όπως άλλως τε είναι πασίγνωστον -να τους εµπιστευθή, να τους δώση πίστι κι είναι τοιούτοι εκ φύσεως και πάντοτε και εις όλους τους ανθρώπους· πολύ δε περισσότερον -όπως και ήσαν έτσι- θα είναι τώρα εις αυτόν εδώ τον Φίλιππον. Διότι και τας Παγασάς έχουν αποφασίσει να ζητήσουν πάλιν από αυτόν και την Μαγνησίαν έχουν εµποδίσει από του να περιτειχίζη· εγώ µάλιστα ήκουσα από µερικούς να λέγουν, ότι δεν θα επιτρέψουν πλέον να εξακολουθήση να καρπούται τα εισοδήµατα ούτε των λιµένων ούτε των αγορών αλλ' ότι έπρεπε να χρησιµεύσουν τα χρήµατα αυτά εις έξοδα της διοικήσεως του συνδέσµου των Θεσσαλικών πόλεων, και όχι να τα παίρνη ο Φίλιππος. Εαν δε ούτος στερηθή τα χρήµατα αυτά, θα ευρεθή εις πολύ στενόχωρον θέσιν, θα δυσχολευθή µεγάλως να συντηρήση τα µισθοφορικά του στρατεύµατα.
Αλλ' προς τούτοις κι οι Παίονες κι οι Ιλλυριοί και εν γένει όλοι οι υπήκοοι του Φιλίππου- Θράκες, Ηπειρώται και άλλοι, δεν πρέπει να νοµίζη κανείς ότι ευχαριστότερον θα ήθελον να ζουν µε τους νόµους των και να µη υπακούουν εις κανένα, παρά να είναι σκλάβοι, αφού άλλως και ασυνήθιστοι είναι να υπακούουν δουλικώς εις κανένα· ο άνθρωπος αυτός είναι -καθώς λέγουν- αυθάδης και υπερήφανος. Και µα τον θεόν δεν είναι διόλου απίστευτον να είναι τέτοιος· διότι το να ευτυχή κανείς -χωρίς να το αξίζη- γίνεται εις τους ανοήτους ανθρώπους αφορµή να σκέπτωνται όχι λογικά και µέτρια, αλλά να παίρνουν τα µυαλά των αέρα· και δι' αυτό ακριβώς πολλάς φοράς φαίνεται ότι είναι δυσκολώτερον πράγµα να διαφυλάξη κανείς τα αγαθά παρά να αποκτήση νέα.
Πρέπει λοιπόν σεις, ώ Αθηναίοι, την κακήν περίστασιν εκείνου να την θεωρήσετε ευκαιρίαν ιδικήν σας και να αναλάβετε το βάρος του πολέµου µαζί µε τους Ολυνθίους και να στείλετε πρέσβεις εις όσα µέρη πρέπει και να εκστρατεύσετε σεις οι ίδιοι- και όχι µε ξένους µισθοφόρους-και να παρακινήσετε όλους τους άλλους ανεξαιρέτως, όχι µόνον Θεσσαλούς, Παίονας, Ιλλυριούς, αλλά και όλους τους Έλληνας· και λάβετε υπ' όψιν ότι, αν ο Φίλιππος ήθελεν επιτύχει τοιαύτην ευκαιρίαν εναντίον µας, οποίαν έχετε σεις τώρα εναντίον εκείνου, και εγίνετο πόλεµος εις την Αττικήν, µε πόσην, ω µε πόσην προθυµίαν θα ήρχετο αυτός εναντίον σας!
Ποιός ηµπορεί να το φαντασθή!.
Κι αφού είναι έτσι δεν εντρέπεσθε, αν, ενώ έχετε καιρόν, δεν θα έχετε την τόλµην- όχι µεγαλύτερα, αλλά τουλάχιστον µήτε αυτά να κάµετε, τα οποία ηθέλατε πάθει, αν θα µπορούσε εκείνος;
Αλλ' ακόµη µήτε τούτο, ώ άνδρες Αθηναίοι, ας µη σας διαφεύγη, ότι δηλαδή σεις τώρα πρόκειται να εκλέξητε εν εκ των δύο: ή σεις να πολεµήσετε εκεί επάνω, ή εκείνος να πολεµήση πλησίον της ιδικής σας χώρας. Διότι, εάν µεν αντέχουν οι Ολύνθιοι, σεις θα πολεµήσετε εκεί και θα βλάψετε την χώραν του, αφόβως καρπούµενοι τας κτήσεις σας και την πατρικήν ταύτην χώραν σας· αν όµως ο Φίλιππος καταλάβη την Όλυνθον, ποίος θα τον εµποδίση ενώ θα βαδίζη προς τα εδώ; Οι Θηβαίοι θα τον εµποδίσουν; φοβούµαι µήπως είναι πολύ πικρόν να είπω, ότι όχι µόνον δεν θα τον εµποδίσουν, αλλά και προθύµως θα εισβάλωσι µαζί του εις την χώραν µας! Αλλά οι Φωκείς θα τον εµποδίσουν; οι οποίοι χωρίς την ιδικήν σας βοήθειαν ούτε την πατρίδα των δεν είναι ικανοί να φυλάξουν; Ή κανείς άλλος; Αλλά, φίλε µου, δεν θα θελήση ο Φίλιππος να βαδίση προς τα εδώ. Διότι θα ήτο εν από τα παραλογώτερα πράγµατα, αν ηµπορούσε να κατορθώση όσα τώρα διατυµπανίζει και φλυαρεί, αν και µε αυτά που λέγει κατακρίνεται ως ανόητος κι αλαζών.
Αλλ' όµως πόση είναι η διαφορά του εσωτερικού από τον εξωτερικόν πόλεµον, είναι τόσον το πράγµα φανερόν, ώστε νοµίζω ότι ούτε λέξις δεν χρειάζεται να προστεθή. Διότι, αν παραστή ανάγκη σεις οι ίδιοι θα µείναιτε στρατοπεδεύοντες έξω από την πόλιν, όχι πολλάς, αλλά τριάκοντα µόνας ηµέρας, και να λαµβάνετε εκ των προϊόντων της χώρας όσα χρειάζονται, ζώντες ως στρατιώται, χωρίς δηλαδή να είναι εντός της χώρας κανείς εχθρός, εγώ νοµίζω ότι οι γεωργοί και οι κτηµατίαι θα ζηµιωθούν περισσότερα από όσα έχετε εξοδεύσει εις όλον τον µέχρι της εποχής αυτής χρόνον, Αν δε έλθη δα και κανείς πόλεµος, πόσα σας περνά ιδέα ότι θα ζηµιωθήτε; Αλλά µήπως θα είναι µόνη η ζηµία ή που θα προστεθή η περιφρόνησις των εχθρών, αλλ' ακόµη κι η ντροπή διά τας πράξεις µας -ζηµία µεγαλυτέρα από κάθε άλλην, τουλάχιστον διά τους φρονίµους ανθρώπους;
Όλα λοιπόν αυτά, όσα απ' αρχής είπα, αφού όλοι σας λάβετε υπ' όψιν, τρέξατε προς βοήθειαν της Ολύνθου και αποµακρύνατε τον πόλεµον εις την Μακεδονίαν και τη Χαλκιδικήν- οι µεν πλούσιοι, ίνα χάριν των πολλών χρηµάτων, τα οποία έχουν -και καλά κάνουν και τάχουν!-, ολίγα εξοδεύοντες εξακολουθήσουν να καρπούνται αφόβως τα υπόλοιπα· οι δε έχοντες ηλικίαν διά να υπηρετήσωσιν ως στρατιώται, ίνα, αφού αποκτήσουν την πείραν του πολέµου εκεί εις την χώραν του Φιλίππου, γίνουν έπειτα φοβεροί φρουροί της πατρίδος των, η οποία τότε δεν θα έχη πάθη καµµίαν ζηµίαν από εισβολήν εχθρικήν, οι δε ρήτορες -οι σύµβουλοί σας, ίνα ηµπορούν ευκόλως να δώσουν λόγον διά τας προτάσεις και τας συµβουλάς των, διότι οποιανδήποτε έκβασιν λάβουν αι υποθέσεις σας, τέτοιοι κριταί θα είσθε και σεις διά τας πράξεις των- και θα είσθε επιεικείς, αν γίνουν καλά, θα είσθε δε αυστηροί, αν γίνουν άσχηµα. Εν τούτοις εγώ εύχοµαι να λάβουν αισίαν έκβασιν διά το καλόν όλων µας!
Η μοίρα φροντίζει
για μας περισσότερο
απ' ό,τι εμείς
για τον εαυτό μας.
-δεῖ δὲ χρηµάτων, καὶ ἄνευ τούτων οὐδὲν ἔστι γενέσθαι τῶν δεόντων.-
Δημοσθένης (384-322 π.Χ.)
https://www.peri-grafis.net/ergo.php?id=1373
