Σε ηλικία είκοσι ετών πήγε στο Αγιο Όρος.
Εκεί σπούδασε στο περίφημο σχολείο της Μονής Βατοπαίδίου, την «Αθωνιάδα Σχολή».
Κατόπιν πήγε στην Μονή Φιλοθέου, όπου εκάρη μοναχός και χειροτονήθηκε ιερέας.
Ο ιερομόναχος Κοσμάς δεν μπορούσε να ησυχάσει όμως, καθώς το σκλαβωμένο Γένος του ήταν βυθισμένο στα σκοτάδια της αμάθειας.
Ήθελε να διδάξει σε όλους τους Έλληνες την πίστη στο Χριστό, πλην όμως θεωρούσε τον εαυτό του αδύναμο να το πράξει. Αλλά, φωτισμένος από τον Θεό, πήγε στην Κωνσταντινούπολη, κοντά στον δάσκαλο αδερφό του, Χρύσανθο.
Ο Χρύσανθος τον βοήθησε στην ρητορική ώστε να μπορεί να κηρύττει.
Στη συνέχεια, με την άδεια του Πατριάρχη και την ευλογία της Μονής της μετάνοιάς του, γύρισε στην Ελλάδα, την οποία όργωσε απ’ άκρη σ’ άκρη.
Απ’ όπου περνούσε πλήθη Ρωμηών τον άκουγαν με πολλή προσοχή. Εκτός από το κήρυγμα, προέτρεπε τους κατοίκους των περιοχών που περιόδευε να χτίζουν σχολεία. Βοηθούσε τους απόρους.
Μέχρι και αλλόθρησκοι Τούρκοι εκπλήσσονταν από τα λόγια του και συχνά ακολουθούσαν τις συμβουλές του.
Ένα από τα μέρη απ’ τα οποία πέρασε ήταν και η Λευκάδα.
Αυτό έγινε στο τέλος Μαΐου 1777. Έφτασε ως εκεί, κυνηγημένος από τους Ενετούς της Πάργας, οι οποίοι βλέποντας να γκρεμίζει με τον λόγο του τα σχέδιά τους, επιχείρησαν ένα κρυφό εξοντωτικό παιχνίδι.
Και ο Αγιος βλέποντας την επιχείρηση «πολέμου» κατέβηκε στην Πρέβεζα, πέρασε στη Βόνιτσα και από εκεί, αφού έφτασε στην Πλαγιά της Ακαρνανίας, με μικρό πλοιάριο ήρθε στην πόλη της Αγίας Μαύρας, την Λευκάδα.
Ο πληρωμένος από τους Ενετούς κατάσκοπος των κινήσεων του Πατρο-Κοσμά, Δημήτριος Μαμμωνάς, ενημερώνει σχετικά τον Έκτακτο Προβλεπτή Λευκάδος: «Η πρόθεσίς του και η επιθυμία του καλογήρου τούτου, εξοχώτατε προβλεπτά, είναι μόλις επανέλθη από το Μαργαρίτι. και το Σούλι, να έλθη και πάλιν εις τα μέρη αυτά και βιάζεται να περάση εντός του διαμερίσματος της Πρεβέζης, του διατελούντος υπό την Υμετέραν κυριαρχίαν, και δια του ακρωτηρίου της Πλαγιάς να διαπεραιωθή εις την Λευκάδα και Κεφαλληνίαν.
Και, καθώς ήκουσα, έχει απόφασιν οριστικήν και αμετάκλητον να επιχειρήση την ως άνω μετάβασιν και επί θυσία ακόμη της ζωής του.»
Είχε ακόμη και το προορατικό χάρισμα, να προλέγει δηλαδή μελλοντικές καταστάσεις και γεγονότα.
Τελικά, συνελλήφθη και απαγχονίστηκε το 1779, κοντά στο χωριό Κολικόντασι της Βορείου Ηπείρου.
Τιμάται από την Εκκλησία μας σαν Ιερομάρτυρας και Ισαπόστολος και από τους Έλληνες ειδικότερα, σαν Εθνομάρτυρας.
Η μνήμη του τιμάται στις 24 Αυγούστου.
ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟΝ
Ἦχος Δ᾿ Ταχύ προκατάλαβε
ᾨδαῖς εὐφημήσωμεν τόν εὐκλεῶς τοῖς χοροῖς
Μαρτύρων ἐμπρέψαντα, θυτῶν τε καί ἀσκητῶν,
Κοσμᾶν τόν ἀοίδιμον,
σήμερον συνελθόντες τῇ σεπτῇ αὐτοῦ μνήμῃ·
νέμει γάρ τάς ἰάσεις τοῖς πιστῶς προσιοῦσιν,
ὡς ἔχων παῤῥησίαν πρός Χριστόν ὡς ἰσαπόστολος.
(Ερμηνεία:
Με ύμνους ας τιμήσουμε αυτόν που περίφημα διέπρεπε ανάμεσα στις χορείες των μαρτύρων, των ιερέων και των μοναχών, τον Κοσμά που αξίζει να υμνείται, αφού συγκεντρωθήκαμε σήμερα με αφορμή την σεβάσμια μνήμη του. Διότι μοιράζει τις θεραπείες σε όσους πλησιάζουν με πίστη, καθώς έχει ελευθερία λόγου μπροστά στον Χριστό, σαν ισαπόστολος (που είναι).)
http://www.imli.gr/metropolis/hagiology/saint_kosmas_the_aitolos/
